آیا تاکنون به نامگذاری چهارسال گذشته ایران که از سوی رهبر انقلاب انتخاب شده توجه کرده‌اید؟ سال ۹۵ اقتصاد مقاومتی، اقدام و عمل، سال ۹۶ اقتصاد مقاومتی، تولید – اشتغال، سال ۹۷ حمایت از کالای ایرانی، سال ۹۸ رونق تولید و امسال نیز به نام جهش تولید نامگذاری شد؛ به راستی چه ارتباطی بین این نام‌ها وجود دارد؟
استادان اقتصاد معتقدند که ایران در این چند سال گذشته به دلیل تحریم‌های آمریکا، کاهش قیمت نفت و همچنین تکیه بر اقتصاد مقاومتی، اکنون به حدی رسیده که می‌تواند دوران گذار از جهش تولید را تجربه کند.
به باور این مدرسان علم اقتصاد، جهش تولید در مدل فرآیند توسعه اقتصادی، همانند تیک آف و پرش به سمت توسعه یافتگی و رفاه تلقی می‌شود که البته برای محقق شدن آن باید از پنج سال تا یک دهه برنامه‌ریزی کرد.
یکی از اتفاقات خوبی که باعث شده تا امکان اجرایی شده جهش تولید و حرکت به سمت شکوفایی اقتصادی در کشور مورد توجه جدی قرار گیرد، مقابله جدی با اقتصاد نفتی و رها شدن از درآمدهای آن بود که به پس از دهه‌ها در دولت اجرایی شد.
اما همچنان کارشناسان حوزه اقتصاد معتقدند که برای آغاز جهش تولید لازم است که حمایت های دولت از تولیدکنندگان و نیروی کار افزایش یافته و با تقویت عوامل تولید، تحول در نظام مدیریتی کارخانجات و ادارت و همچنین گزینش نخبگان و حرکت به سمت نوآوری این شعار را عملیاتی کرد.
خبرنگار ما به این بهانه به سراغ سه تن از اساتید اقتصاد در استان قزوین رفته تا در خصوص تحقق شعار سال جاری مبنی بر جهش تولید در کشور، اطلاعات بیشتری کسب کند.
بیت الله اکبری مدرس اقتصاد در دانشگاه آزاد اسلامی قزوین، روح الله بیات عضو هیات علمی و دانشیار اقتصاد دانشگاه بین المللی امام خمینی (ره) و یحیی صمدی مقدم مدرس دانشگاه در حوزه تکنولوژی و از خبرگان سیاستگذاری صنعت کشور در این رابطه توضیح می‌دهند:
جهش یک مرحله قبل از توسعه یافتگی است؛ درآمدها به جای پس انداز باید به سمت تولید روانه شود
مدرس اقتصاد در دانشگاه آزاد اسلامی قزوین به خبرنگار ما گفت: اگر بخواهیم وضعیت سه ساله اخیر کشور را بررسی کنیم، از زمانی که تحریم‌ها برداشته و مجددا وضع شد شعارهای سال حاوی یک دوراندیشی بود و محور اصلی آن را اقتصاد مقاومتی و خروج از درآمدهای نفتی تشکیل می‌داد.
بیت الله اکبری افزود: شرایطی که اکنون در دنیا حاکم شده، نه تنها صادرکنندگان نفت را با مشکلات جدی مواجه کرده، بلکه برای همه کشورهای دارای نفت تنها یک راه باقی گذاشته است که یا استخراج خودشان را افزایش دهند و یا اینکه به خاطر هزینه بالای استخراج، به کلی فروش نفت و درآمد حاصل از آن را به فراموشی بسپارند.
وی تصریح کرد: کشور ما در دهه‌های گذشته با درآمدهای نفتی بسیار بالاتری نسبت به بخش‌های تولید داخلی مواجه بود و خوشبختانه تحریم‌ها باعث شده که بالاخره به یک تصمیم درست برسیم و از درآمد نفتی خارج شویم.
اکبری ادامه داد: واقعیت این است که در همه کشورهای دنیا درآمد هر بشکه نفت به ۲۵ دلار کاهش داشته و اگر تحریم هم وجود نداشته باشد، باز هم فروش نفت در شرایط دشواری قرار دارد، جالب تر اینکه هزینه استخراج هر بشکه نفت حدود ۱۶ دلار است و با این قیمت‌ها نمی‌توان اقتصاد کشور را مدیریت کرد.
اکبری، مدرس اقتصاد دانشگاه آزاد اسلامی قزوین : در دوره جهش تولید حقوق و دستمزدها افزایش می‌یابد که باید درقبال چنین درآمدهایی، یک بازار سرمایه مناسبی ایجاد کرده و از پس اندازگرایی و شناور شدن سرمایه در بازار سکه و ارز دور شویم.
این مدرس اقتصاد با بیان اینکه اقتصاد باید بیشتر از گذشته در دست بخش خصوصی قرار بگیرد، اظهار داشت: اگر تلاش کنیم بعد از خروج از درآمدهای نفتی ارزش افزوده بیشتری را به داخل کشور روانه کنیم، قطعا امکان تحقق جهش تولید ممکن خواهد بود.
اکبری در مورد جهش تولید توضیح داد: بر اساس مدل اقتصادی روستو (والت ویتمن روستو یکی از صاحبنظران و اندیشمندان اقتصادی غرب) در فرآیند توسعه، یک دوره به نام جهش وجود دارد که در کشورهای با شرایط سنتی قبل از ورود به توسعه یافتگی باید از آن عبور کنند.
به گزارش جارچی اخبار به نقل از ایرنا, وی تاکید کرد: در دوران جهش، تکنولوژی، ارزش افزوده و ساختار تولیدی کشور با یک حرکت بسیار چمشگیر اقتصادی روبرو می‌شود که هم اکنون این شرایط در کشور فراهم است و اگر وارد این مرحله نشویم، فرآیندهای اقتصادی در ایران باید مسیرهای دشوارتری را پشت سر بگذارند.
اکبری با بیان اینکه یکی از عوامل مهم جهش تولید نیروی کار است، گفت: در دوره جهش تولید حقوق و دستمزدها افزایش می‌یابد که باید درقبال چنین درآمدهایی، یک بازار سرمایه مناسبی ایجاد کرده و از پس اندازگرایی دور شویم؛ به عبارت دیگر اگر بازار سرمایه با ساختار تولید همگام نباشد، سرمایه های شناور به سمت بازار سکه و ارز پیش رفته و مانعی اساسی در مقابل جهش تولید قرار می‌گیرد.
مدرس اقتصاد در دانشگاه آزاد اسلامی به وضعیت ماشین آلات صنایع پرداخت و توضیح داد: اوضاع ماشین آلات کارخانجات به خاطر وجود اقتصاد دانش بنیان رشد کرده و چون فعلا نیاز به تولید صنایع هایتک و خودرو در کشور احساس نمی‌شود، بنابراین می‌توان روی ابزارهای تکنولوژی ساده‌تری تمرکز کرد.
اکبری زمان سپری شدن دوره جهش تولید را پنج سال عنوان کرد و اظهار داشت: بعد از این مرحله همانند کشورهای تازه توسعه یافته مانند مالزی و سنگاپور به توسعه یافتگی خواهیم رسید.
این مدرس اقتصاد خاطرنشان کرد: دولت برای تسهیل اجرایی شدن جهش تولید در کشور باید معافیت‌های مالیاتی برای تولیدکنندگان وضع کرده و فعالان این بخش را برای تولید بیشتر تشویق کند چراکه در سال جاری استخدام‌ها افزایش یافته و کالاهای داخلی رشد پیدا خواهند کرد و نقش دولت در حفظ این فضا بی‌بدیل است.
بهره‌ور کردن مدیران، کارمندان و کارگران موتور جهش تولید را روشن می‌کند
عضو هیات علمی دانشگاه بین المللی امام خمینی (ره) به خبرنگار ایرنا گفت: از سال‌های گذشته تاکنون در سطح کلان و خرد شاهد شکل‌گیری پیش زمینه‌های رونق تولید در ایران هستیم، البته تحریم‌ها باعث شد تا نفت در معادلات اقتصادی کلان متحول شده و فعالیت‌های داخلی را رونق ببخشد و شاهد رشد صادرات غیرنفتی در کشور باشیم.
روح الله بیات با بیان اینکه ظرفیت‌های تولید در ایران بسیار بالاتر از شرایط موجود است، اظهار داشت: آنچه که مقام معظم رهبری تحت عنوان جهش تولید از آن نام می‌برد، در اصل استفاده بیشتر از ظرفیت‌های موجود شامل بازار سرمایه، نیروی انسانی، فناوری و مدیریت است که به عنوان مولفه‌های اصلی تولید محسوب می‌شوند.
وی کم توجهی به بهره‌ور کردن عوامل تولید را عارضه وحشتناک اقتصاد ایران در دهه‌های گذشته دانست و گفت: تحقق جهش تولید در ایران بستگی به بهره ور کردن عوامل تولید دارد که بخش اعظم آن مربوط به نیروی کار است، به هرحال باید به این نتیجه برسیم که مدیران کارخانجات و خود نیروی کار چگونه می توانند برای جهش تولید آماده شوند؟
بیات تصریح کرد: کارگران که این روزها مطالبه افزایش ۴۵ درصدی دستمزد دارند، آیا به همان میزان که افزایش حقوق برای آنها درنظر گرفته می‌شود، برای افزایش بهره وری آنها نیز برنامه‌ریزی شده است؟ آمارها نشان داده که کارگران در طول هفت تا هشت ساعت کاری که انجام می‌دهند، بین چهار تا پنج ساعت بهره‌وری دارند که این رقم در بین کارمندان بسیار ناامید کننده بوده و بین ۲۰ دقیقه تا یکساعت است.
این مدرس اقتصاد ادامه داد: در جهش تولید باید چه کاری انجام دهیم که هم کارگران و هم کارفرمایان با این دوره همراهی کنند؟ چون با افزایش تولید نرخ دستمزد کارگران نیز باید افزایش یابد و از طرفی هزینه‌های تولید برای کارفرما به صرفه باشد. به طور حتم اگر تهییج نیروی کار به عنوان عامل اصلی جهش تولید مورد توجه قرار نگیرد، هرگز تولید با سرعت و جهش همراه نخواهد بود.
دانشیار اقتصاد دانشگاه بین المللی امام خمینی (ره) تاکید کرد: به لحاظ علم حسابداری صنعتی، افزایش توان در واحدهای تولیدی بیشتر از راه‌اندازی و احداث یک واحد تولیدی می‌تواند از نظر اقتصادی به صرفه باشد، به عبارت دیگر اگر از ظرفیت‌های موجود استفاده شود و به کارگران بگوییم که اگر ظرفیت تولید را دوچندان کنند، حقوق و دستمزد آنها نیز دوبرابر خواهد شد، سود بسیار بالایی نصیب کارفرما و کارگر می‌شود.
بیات، دانشیار اقتصاد در دانشگاه بین المللی امام خمینی (ره) : آمارها نشان داده که کارگران در طول هفت تا هشت ساعت کاری که انجام می‌دهند، بین چهار تا پنج ساعت بهره‌وری دارند که این رقم در بین کارمندان بسیار ناامید کننده بوده و بین ۲۰ دقیقه تا یکساعت است.
بیات بیان داشت: آنچه پس از جنگ جهانی دوم در بازسازی کشورها باعث شد تا ژاپن مخروبه به توسعه یافتگی دست یابد، بهره ورد عوامل تولید بود، به طوری که کارمندان دولتی بیش از ۱۲ ساعت کار می‌کردند که این موضوع در کشور ما نیازمند یک تغییر فرهنگی است.
مدرس اقتصاد دانشگاه بین المللی امامن خمینی (ره) با بیان اینکه ساختار مدیریتی مدیران کارخانجات نیز باید تغییر یابد، گفت: متاسفانه در این دهه‌های گذشته تحولی در زمینه تصمیم گیری هیات‌های مدیره و مدیران عامل کارخانجات ایجاد نشده و این ساختار باید متناسب با جهش تولید و بر اساس گزینش افراد کارآزموده باشد، چ.ن تجربه ثابت کرده مدیرانی که سازمان خودشان را متحول می‌کنند، در نهایت همه را راضی نگه خواهند داشت.
بیات اضافه کرد: کارگر اگر امروز پنج میلیون تومان حقوق می گیرد و رویاهایی در سر می پروراند، اگر به او حقوق بیشتری بدهند قطعا می‌تواند بیشتر فعالیت کند و خود نیز به عنوان یک پیشرانه تولید ظاهر شود، در سیستم کارمندی نیز باید عملکرد و آماری در نظر گرفته شود تا راندمان کارمندان افزایش یابد و شاهد یک سیستم پویا و بانشاط در ادارت باشیم، اگرهم اداره‌ای وجود داشت که راندمانی ندارد، پایین ترین بودجه به آن واریز شود.
وی در مورد روند مراحل جهش تولید در مدل اقتصادی توضیح داد: به عقیده روستو بعد از جهش تولید به مرحله رفاه خواهیم رسید و تجربه علمی نیز ثابت کرده که افزایش درآمدها در جامعه به رفاه اجتماعی و اقتصادی منجر خواهد شد، اما نکته اینجاست که دوره جهش خود دهه‌ها به طول می‌انجامد و اینطور نیست که یکساله محقق شود، چرا که لازم است نهادهای ما ابتدا با انقلاب روند جهش تولید آشنا شوند.
مطرح کردن جهش تولید از سوی مقام معظم رهبری، آغازی برای ایجاد سازوکارهای اقتصادی و تولیدی کشور در راستای این مفهوم است و فقط باید دقت کرد که وقفه تولید و کسب و کاری که به واسطه کرونا در جامعه ایجاد شده را به سریع ترین شیوه ممکن جبران کنیم.
ضرورت ۱۰ عامل اساسی برای تحقق جهش تولید؛ جذب نخبگان و تکیه به نوآوری
مدرس دانشگاه در حوزه تکنولوژی به خبرنگار ما گفت: سلسه نامگذاری‌ها هرساله در جمهوری اسلامی، دارای یک فلسفه خاصی است که اگر عمیق به آن نگاه کنیم، به یک ژرف اندیشی و استراتژی اقتصادی دست پیدا خواهیم کرد.
یحیی صمدی مقدم در مورد شعار سال جاری مبنی بر جهش تولید افزود: این واژه در دهه ۱۹۷۰ تا ۸۰ میلادی به عنوان یک کلیدواژه در جهان مورد توجه قرار گرفت و معادل لاتین آن Jump Up بود که خیلی از کشورهای توسعه یافته امروزی مانند کره و ژاپن برای رسیدن به این جایگاه از آن گذر کردند.
وی با بیان اینکه ۱۰ عامل اساسی برای تحقق جهش تولید در کشور باید دستور کار قرار بگیرد، اظهار داشت: نهادهای تولید، تکنولوژی و ماشین آلات، زیرساخت، مواد اولیه، سیاست گذاری کلان و پرهیز از موازی کاری و جزیره ای عمل کردن، توجه به تولید داخلی یا GDP، قوانین، بازار، پژوهش و نوآوری و جذب نخبگان از مهمترین مواردی است که باید به آن توجه کرد.
صمدی مقدم اضافه کرد: واقعیت این است که برای جهش تولید باید بازار آمادگی هضم کالاهای تولیدی را داشته باشد که این مستلزم به کار بستن شیوه ها و ابزارهای کسب و کار نوین است.
این مدرس دانشگاه به اقتصاد دانش بنیان اشاره کرد و گفت: اگرچه چندسالی در حوزه دانش بنیان کار شده است، اما اساسا این نوآوری است که موتور محرک تولید را تشکیل می‌دهد و در نهایت سازمان‌هایی باقی خواهند ماند که به مسئله نوآوری بیش از پیش توجه کنند.
صمدی مقدم، استاد دانشگاه در حوزه تکنولوژی: نقدینگی و سرمایه‌های کشور که از درآمدهای نفتی حاصل شده بود، به جای تقویت صنایع موجود صرف راه‌اندازی شهرک های صنعتی جدید شد؛ در نتیجه درون شهر صنعتی البرز قزوین شاهد گورستان ماشین آلات شدیم.
صمدی مقدم در خصوص اهمیت پژوهش و جذب نخبگان گفت: در خیلی از سازمان‌ها و ادارات اسم پژوهش و پژوهشگر وجود دارد، اما واقعا به صورت جدی مورد توجه قرار نمی گیرند و ساختارهای لازم برای ارتباط هرچه بیشتر بین دانشگاه وصنعت در جامعه وجود ندارد، بنابراین خروج از شرایط فعلی و برای ایجاد یک ساختار پژوهشی از مهم ترین مواردی است که پیش زمنیه جهش تولید محسوب می‌شود.
وی ادامه داد: متاسفانه امروز فارغ التحصیلان دانشگاهی بسیاری در مقطع دکتری وجود دارند، اما هیچ کدام علوم محور نیستند و نمی توانند علم را به ثروت تبدیل کنند، البته این مسئله در حوزه جذب و گزینش نخبگان نیز صادق است، به طوری که هنوزم احساس می کنیم باید مثل حاجی بازاری‌ها حجره داری کنیم، درحالی که روابط تولید و کسب و کار به روز شده و ما باید به جای جذب افراد از طریق روابط، به سمت گزینش نخبگان رفته و شرایط جدیدی متناسب با اوضاع و احوال کشور پدید آوریم.
صمدی مقدم با بیان اینکه هم راستایی بین بخش خصوصی و دولتی وجود ندارد، گفت: چشم اندازهای ۱۴۰۴ که قرار بود از دهه ۸۰ به تقویت بخش خصوصی در کشور منجر شود، با نموداری صعودی و نزولی همراه بود و حتی به فراموشی سپرده شد.
سیاستگذار توسعه در حوزه صنعت کشور به بهره‌وری اشاره کرد و گفت: متاسفانه نقدینگی و سرمایه‌های کشور که از درآمدهای نفتی حاصل شده بود، به جای تقویت صنایع موجود صرف راه‌اندازی شهرک های صنعتی جدید شد؛ در نتیجه درون شهر صنعتی البرز قزوین شاهد گورستان ماشین آلات شدیم و تکنولوژی وارداتی ما به جای جذب و استفاده بهینه، فقط در انبارها ماند.
صمدی مقدم خاطرنشان کرد: در این برهه زمانی خاص برای تحقق شعار سال باید با استفاده از تمام جریانات فکری است به سمت فضای باز نوآوری گام برداریم و تلاش کنیم افرادی که صاحب اندیشه و نوآوری بوده، اما در خارج از کشور هستند نیز بتوانند سهمی در ارایه طرح و ایده و عملیاتی ساختن آن داشته باشند.
نیم نگاه: به نظر می‌رسد برای تحقق شعار جهش تولید لازم است که شیوه‌های قانونی و آیین نامه اجرایی متفاوتی نسبت به سال‌های گذشته تدوین و ابلاغ شود؛ چراکه به گفته اساتید اقتصاد، هم اکنون شرایط جهش تولید در کشور فراهم بوده و نیازمند تغییرات در حوزه اجرایی هستیم.
به طور حتم بار سنگین جهش تولید بر دوش نیروی کار خواهد بود که لازم است برای حمایت از این نیروها، سازوکارهای قانونی و حقوقی ویژه‌ای در نظر گرفت.
با توجه به اینکه در مرحله جهش تولید، یک مرحله جلوتر از رونق تولید قرار خواهیم گرفت، باید مباحث تئوری ما بیشتر از گذشته رنگ عملیاتی به خود بگیرد که در این میان کشف استعدادها و حمایت از نخبگان بیش از اندازه قابل توجه است.