آرزوی دیرینه آتشکاران کارخانه ذوبآهن با تکمیل آخرین پازل تولید ریل تحقق یافت و صفر و ۱۰۰ خودکفایی در صنعت حمل‌ونقل ریلی به وقوع پیوست.
استارت مرحله تحقیقاتی ساخت ریل در سال ۱۳۷۱
برای در جریان قرار گرفتن سختکوشی صنعتگران در تولید ریل ملی راهی این کارخانه شدم و با معاون برنامه‌ریزی و توسعه کارخانه ذوب آهن اصفهان که از ابتدای داستان ریل در مسیر سختی کوشی و خودباوری تحقق این آرزوی ملی شاهد عینی زحمت کارکنان بوده وارد گفت‌وگو شدم، وی می‌گوید: آنچه در ذهنش حک شده تصویر نخستین ریل‌های حاصل از سختکوشی شبانه‌روزی آتشکارانی است که بدون کمک از کارشناسان خارجی تولید شده است.
مهدی نصر، از کلید خوردن داستان تولید ریل در سال ۱۳۷۱ می‌گوید و می‌افزاید: دو کارشناس ذوبآهن که برای کارورزی به آلمان اعزام شده بودند، در بازدید از خط تولید ریل دراین کشور، جرقه تولید ریل ملی به ذهن‌شان زده شد و نقشه‌های ریل را به ایران آورده و پس از ۲سال تلاش بی‌وقفه شبانه روزی با روش مهندسی معکوس آن را در یکی از کارگاه‌های نورد پیاده‌سازی کردند.
نمونه ریل وطنی در ۲۲ بهمن ۱۳۷۲
وی ادامه می‌دهد که در ۲۲ بهمن ۱۳۷۲ نمونه داخلی ریل وطنی در کارگاه نورد به ثمر نشست، اما متاسفانه ریل تولید شده با استاندارد‌های جهانی مطابقت نداشت و با ابعاد مورد نظر راهآهن جمهوری اسلامی همخوانی نداشت و همچنین مسوولان راهآهن وقت مخالف جدی ادامه راه بودند.
مهدی نصر می‌افزاید:، اما مهندسانی از نسل جوان و تازه وارد شده به ذوبآهن در مقابل مخالفان داخل این کارخانه و راهآهن وقت ایران مصمم بودند با بهره‌گیری از تجربه مهندسان قدیمی و با دانش این کارخانه در این راه سربلند و پیروز شوند.
نبود تجهیزات مهم‌ترین چالش در مسیر تولید ریل
منصور یزدی‌زاده، مدیرعامل کارخانه ذوب آهن اصفهان هم از عزم راسخ و تلاش شبانه روزی مهندسان وکارگران این کارخانه در دستیابی به این فناوری می‌گوید و تاکید می‌کند: نبود امکانات وتجهیزات ساخت ریل همچون دستگاه صافکاری در مسیر حرکت ریل پیش گرم تا مرحله پرداخت مهم‌ترین چالش بود و به همین دلیل ذوبآهن نتوانست برای تولید ریل استاندارد ورود پیداکند و این محصول قابلیت استفاده در راهآهن جمهوری اسلامی را نداشت.
وی از روی زمین ماندن ۱۵ ساله تولید ریل در ایران می‌گوید، گام‌های بعدی دستیابی به دانش تولید این محصول استراتژیک را در دهه ۸۰ با توانی افزونتر از قبل با همت بلند کارشناسان ذوب آهن بیان می‌کند و می‌افزاید: کارکنان با شور وشوق بیشتر در شرایطی مساعدتر از قبل دربازار لرزان محصولات فولادی مقاطع ساختمانی بار دیگر برای تولید محصولی متناسب با خواسته مسئولان راهآهن دست‌به‌دست هم دادند تا آرزوی چندین ساله را برآورده کنند.
وی نداشتن تجهیزات لازم در خط تولید، صافکاری و تست و امکان صدور گواهینامه تحویل این ریل‌ها را از عوامل تاخیر در دستیابی به ریلی مطابق با استاندارد‌های جهانی می‌داند و می‌گوید: پس از وقفه‌ای ۱۰ ساله با موافقت وزیر وقت، مراحل تولید ریل با امکانات موجود کارخانه سرعت گرفت و با تغییر واصلاحات در کارگاه نورد درصد قابل‌توجهی ریل با ابعاد مورد نظر ساخته شد، اما بازهم با راهآهن جمهوری اسلامی به نتیجه نرسیدیم ومخالفت‌ها همچنان پا برجا بود.
عوامل مهم واردات ریل
مهرداد تولائیان، عضو هیات مدیره کارخانه ذوبآهن اصفهان هم که از ابتدای فعالیتش در این کارخانه از پژوهشگران تیم پژوهش در تولید ریل وطنی بوده از سختی‌ها و مخالفت‌ها با تولید این محصول راهبردی می‌گوید و تصریح می‌کند: از دلایل مهم مخالفت مسئولان راهآهن وقت، وجود دلالان و واسطه‌هایی بود که در توافق با شرکت‌های خارجی و چینی سود هنگفتی به جیب می‌زدند، از طرف دیگر ماموریت کارشناسان ایرانی به خارج برای عقد قرارداد خرید ریل خارجی هم روی دیگری از سکه بود که مخالفت‌ها را برای تولید در داخل دوچندان می‌کرد.
وی همچنین بی‌اعتمادی مسئولان راهآهن به توان تولید داخل ودانش کارشناسان ایرانی را از دیگر عوامل مهم واردات ریل می‌داند و می‌افزاید: با این حال سال ۱۳۹۰ هزینه بالای واردات ریل مسوولان راهآهن را متقاعد به تولید داخل این محصول استراتژیک کرد و با موافقت مسئولان راهآهن وقت تصمیم برآن گرفته شد براساس ۲استراتژی که یا در داخل دانش آن بومی شود یا از طریق قطعات دست دوم خارجی به روش مهندسی معکوس دانش تولید آن در کارگاه نورد پیاده‌سازی شود.
استفاده از توان داخل در تولید محصولی استراتژیک
منصور یزدی‌زاده، مدیرعامل کارخانه ذوب آهن اصفهان هم می‌گوید از شرکتی آلمانی دعوت به مشارکت در راه‌اندازی خط تولید ریل در ذوبآهن شد، اما کارشناسان خارجی هزینه راه‌اندازی خط تولید را ۲۵۰ میلیون یورو برآورد کردند و تامین آن برای ذوب آهن که در شرایط سخت مالی بود امکان‌پذیر نبود.
وی تصمیم کارخانه را در شرایط سخت مالی بر استفاده از قطعات دست دوم خارجی بیان می‌کند و می‌افزاید: با این تصمیم قطعات دست دوم از کارگاه قدیمی تولید ریل در آلمان با یک پنجم هزینه خریداری و قرار شد ریل سازان آلمانی خط تولید ریل را در ذوبآهن طراحی و پیاده‌سازی کنند.
صفر تا صد خودکفایی در تولید ریل با توان مهندسان وطنی
در ادامه گزارش به سراغ مدیرمهندسی نورد شرکت ذوبآهن اصفهان از نیرو‌های کلیدی راه‌اندازی خط تولید ریل رفتم، او از شاهکار بودن راه‌اندازی خط داخلی ریل به‌دست صنعتگران وطنی می‌گوید و می‌افزاید: درحالی که سال ۹۱ قرار بود آلمان‌ها خط تولید ریل را طراحی کنند به دلیل تحریم‌های ظالمانه و تهدید امریکا، آلمان‌ها یک شبه از ذوبآهن خارج شدند.
به جمع تولیدکنندگان ریل در جهان پیوستیم
محمدامین یوسف‌زاده بیان می‌کند این تهدید فرصتی شد تا کارشناسان ذوبآهن از سال ۹۳ به مدت دوسال با تکیه بر دانش وتخصص خود طراحی وراه‌اندازی صفر تا صد خط تولید ریل را در کارگاه نورد ۶۵۰ پیاده‌سازی کنندو به جمع تولیدکنندگان جهانی این محصول استراتژیک بپیوندند.
راه‌اندازی خط تولیدریل ملی در کارگاه نورد ۶۵۰ ذوبآهن
در کارگاه نورد ۶۵۰ که صدای برش ریل‌های تولیدی بیش از هر چیز دیگری به گوش می‌رسید کنار دستگاه صافکاری غول پیکری که به‌دست متخصصان ایرانی ساخته شده با مدیر کیفیت فراگیر کارخانه ذوبآهن آشنا شدم، سید حسین دیباجی می‌گوید: سال ۹۵ آرزوی ۱۵ ساله آتشکاران سخت‌کوش در ذوبآهن به ثمر نشست و شوق و تلاش کارکنان نورد ۶۵۰ گسترش یافت و فولاد گداخته از بستر‌ها گذشت و تغییر شکل یافت و نخستین ریل ملی در بستر‌ها آرام گرفت.
وی می‌افزاید: از زمان تولید نخستین نمونه ریل ایرانی تا تولید ریلی مطابق با استاندار‌های جهانی ۳ ماه طول کشید به طوری که اختلاف ریل ملی با خارجی در ۲ میلی متر بود که درکمال خودباوری پس از بار‌ها آزمون و خطا، مرداد ۱۳۹۵ نخستین ریل مطابق با استاندارد‌های جهانی تولید شد و مراحل استاندار‌های EM۱۳N۴ را پشت سرگذاشت و نماینده شرکت B۷ فرانسه از شرکت‌های معتبر ریل تاییدیه استاندارد‌های جهانی را به ذوب آهن اصفهان اعطا کرد.مهدی نصر، معاون برنامه‌ریزی وتوسعه ذوب آهن اصفهان هم شمش را ماده اولیه تولید ریل می‌داند و می‌افزاید: نگرانی دیگر تامین ماده اولیه‌ی تولید ریل بود که راه‌اندازی کارگاه تولید شمش ریل در سال ۹۷ این دغدغه هم به‌دست متخصصان ایرانی برطرف شد.
جلوگیری از خروج سالانه ۵۰ میلیون دلار ارز
محمدامین یوسف زاده، مدیرمهندسی نورد شرکت ذوب آهن اصفهان می‌گوید: با واردات ریل سالانه ۵۰ میلیون دلار ارز از کشور خارج می‌شد که با دستیابی به دانش داخلی‌سازی آن این میزان ارز به چرخه اقتصادی بازگردانده شد.
وی تاکید می‌کند: حالا با دستیابی به ماده اولیه ریل و خط تولید آن ایران پنج نوع ریل در استاندارد‌های جهانی تولید می‌کند، دستاوردی مهم که ایران را در ردیف ۹ کشور برتر دنیا در تنوع تولید ریل قرار داده است.
یوسف زاده اظهار می‌کند: علاوه بر تولید ریل‌های UIC ۶۰ و U۳۳ موردنیاز راهآهن جمهوری اسلامی ایران که در خطوط تندرو کاربرد دارد، ذوبآهن امکان تولید ریل UIC۵۴ مترو و قطار‌های شهری، ریل معدن و ریل زبانه را میسر کرده است.
ایران در جمع ۷ تولیدکننده زبانه ریل در دنیا
به ایستگاه پایانی تولید ریل ملی نزدیک شدم جایی که ریل زبانه آخرین پازل تکمیل‌کننده خودکفایی در تولید ریل ملی است، با آرمان افتخاری سرپرست کارگاه نورد ۶۵۰ ذوب آهن اصفهان وارد گفت‌وگو شدم، او مصرف ریل زبانه سوزن را در کشور حدود ۲ هزار تن می‌داند و می‌گوید: با تولید زبانه ریل، خودکفایی در تولید همه مولفه‌های صنعت ریلی در مادر صنعت فولاد ایران محقق شده است و ایران به حدی از پیشرفت و خودکفایی در صنعت ریلی رسیده که از صفر تا صد این صنعت ریل را می‌توان با اتکا به توان مهندسی داخلی تولید کرد و نیازی به خارج از کشور نداشت.
اینجا شمال غرب کشور محور بستان‌آباد- تبریز
در سفر به تبریز با حرکت قطار بر روی ریل ملی، از نزدیک در جریان روند ریل‌گذاری تولید ذوب آهن در محور بستان آباد – تبریز قرار گرفتم، کارگران در ۲۳ کیلومتری شهر تبریز شبانه روزی در سرمای زمستان با دست‌های پینه بسته از سرما در این محور مشغول کار هستند.
از یکی از کارگران سخت کوش که ۳۸ سال است در راهآهن کار می‌کند در خصوص روند اجرای کار سوال می‌کنم و او پاسخ می‌دهد: پیش از این ریل‌های واراداتی هند و چین در گمرک معطل می‌ماند و کار با سختی پیش می‌رفت، درحالی که اکنون با ریل وطنی که با خارجی‌ها از نظر کیفیت رقابت می‌کند پیشرفت کار سرعت گرفته است.
توسعه حمل‌ونقل ریلی کشور
در این سفر با وزیرراه وشهرسازی که برای بازدید از روند پشرفت ریل‌گذاری در محور بستان‌آباد – تبریز آمده بود همراه شدم و محمد اسلامی در جمع خبرنگاران از نقش ذوبآهن در توسعه صنعت حمل‌ونقل ریلی کشور می‌گوید.
وی تاکید می‌کند: از کارشناسان ذوبآهن توقع داریم که ریل مورد نیاز برای توسعه صنعت حمل‌ونقل ریلی کشور را به موقع تامین کنند تا روند کار در توسعه زیرساخت‌های حمل‌ونقل ریلی تسریع یابد.
وزیر راه و شهرسازی، طول زیرساخت‌های حمل‌ونقل ریلی کشور را ۱۳ هزار کیلومتر اعلام می‌کند و می‌گوید: با سختکوشی صنعتگران ذوب آهن در تولید ریل وطنی دیگر در تعویض وبازسازی محور‌های ریلی کشور دغدغه‌ای نداریم.
محمد اسلامی تاکید می‌کند: سالانه ۱۵۰ هزار تن ریل تولید داخل برای خطوط ریلی راهآهن نیاز است و ذوبآهن باید برای زیرساخت‌های حمل‌ونقل ریلی کشور ریل تامین کند و برای تحقق آن تسریع در تولید ریل با ظرفیت حداقل ۷۰ هزار تن در سال نیاز است.
درحال‌حاضر ریل ذوبآهن در محور‌های همدان – سنندج، بستان‌آباد – تبریز، میانه – اردبیل، آستارا- انزلی و مهم‌ترین محور زاهدان – چابهار به طول ۷۲۰ کیلومتر در دست اجراست
کمی آنطرف‌تر در مصاحبه اختصاصی با عباس خطیبی معاون ساخت وتوسعه راهآهن، بنادر و فرودگاه‌های کشور از محور‌هایی که ریل ذوبآهن در آن در حال نصب است پرسیدم، او از ریل‌گذاری تولید ذوبآهن در ۵ محور ریلی خبر می‌دهد و می‌افزاید: درحال‌حاضر ریل ذوب آهن در محور‌های همدان – سنندج، بستان آباد – تبریز، میانه – اردبیل، آستارا- انزلی ومهمترین محور زاهدان – چابهار به طول ۷۲۰ کیلومتر در دست اجراست.
وی می‌گوید: همین ریل ملی راه میانه را به بستان‌آباد آذربایجان رسانده است، در سیستان وبلوچستان زاهدان را به بندرچابهار متصل خواهد کرد و مترو کلانشهر‌های اصفهان وتهران از ریل تولیدی ذوب آهن استفاده می‌کند و اینها همه نشانه سخت کوشی فولادمردانی است که روز وشب نمی‌شناسند و فرهنگ و صفت سرزمین خود را باور دارند و به آن عشق می‌ورزند.
یکی از کارشناسان راهآهن هم می‌گوید: با تکمیل این محور ۷۲۰ کیلومتری که ۵۵ کیلومتر آن با ریل ملی ریل‌گذاری شده سالانه ۳ میلیون بار و یک میلیون مسافر با حرکت بر روی ریل ملی جابه‌جا می‌شود.
اهالی سیستان و بلوچستان هم از روند اجرای این محور ریلی ابراز خوشحالی می‌کنند و می‌گویند: با تکمیل این خط ریلی محرومیت‌زدایی از دیارشان رخ می‌بندد و شاهد رشد وشکوفایی در این منطقه می‌شوند.
کلام آخر
کارخانه ذوبآهن اصفهان برای تولید انواع ریل، مسیر بسیار دشواری را طی کرده است و ظرفیت تولید ریل ذوبآهن سالانه ۴۰۰ هزار تن است، درصورتی که مسئولان کمک کنند با تامین مواد اولیه می‌توان علاوه بر تسریع در توسعه زیرساخت‌های حمل‌ونقل ریلی با صادرات ریل میلیون‌ها دلار ارز وارد کشور کنند و موضوعی که چند روز گذشته محقق و نخستین قرارداد صادرات ریل ذوبآهن به افغانستان بسته شد.