مریم عباسی
بی شک گردآوری ابزار و ادوات قدیمی سنجش در یک مجموعه می تواند روشنگر نحوه ایجاد و تکامل چنین فن آوری کیفی توسط گذشتگان باشد. در موزه سنجش انواع ادوات مقیاس و توزین از قبیل تراز و های گوناگون، انواع ساعت، وزنه ها، پیمانه ها، آلات و ادوات مربوط به علم نجوم از جمله اسطرلاب به نمایش گذاشته شده است.
به گزارش جارچی اخبار به نقل لز فارس موزه سنجش با بیش از ۱۶۰ سال قدمت یکی دیگر از موزه‌های مهم تبریز است. این موزه در داخل فضای خانه سلماسی، یکی از خانه‌های تاریخی تبریز متعلق دوران قاجار واقع شده و تأسیس آن (یعنی موزه) به سال ۱۳۸۱ بر می‌گردد.
موزه سنجش، تنها موزه سنجش موجود در کشور ایران است. گفته می‌شود ساخت این خانه به دست خانواده حیدرزاده انجام شده و بعدها خانواده سلماسی، که در آن دوران از تاجرهای سرشناس تبریزی بودند، تکمیل و به وضع امروزی بدل شد. در این موزه زیبا که در اولین ورود شما را شگفت زده خواهد کرد، انواع ابزارهای وزن‌کنی مانند ترازوهای زرگری، قپان‌های بزرگ، سنگ‌وزنه‌ها، پیمانه‌های مختلف نفتی، وسایل و ابزارهای مربوط به علم نجوم مانند اسطرلاب، ابزارهای مربوط به علم هواشناسی، قطب‌نما و همچنین ساعت‌های مختلف به نمایش گذاشته شده‌اند که نام موزه سنجش نیز از همینجا نشأت می‌گیرد. به نحوی می‌توان گفت گردآوری چنین ابزارهای ارزشمندی در واقع نشانگر تکامل و پیشرفت این فناوری‌ها در گذشته است، چراکه ابزارهای موجود در این موزه به سده‌های گذشته دلالت دارند.
وجود ساعت تاریخی امپراتور روم باستان در موزه سنجش تبریز
نمونه منحصر به فردی از ساعت‌های ریخته‌گری شده با تصویر یکی از امپراتورهای روم باستان در تبریز و در موزه تخصصی سنجش قرار دارد.
یکی از اشیای مهم و دیدنی موزه، ساعتی برنزی ریخته‌گری شده‌ای است که با طلا روکش گشته است. این ساعت در قرن ۱۷ میلادی در شهر کان از شهرهای کشور فرانسه ساخته شده و مزین به تصویر سزار اگوست، از امپراتوران روم باستان است.
در زیر مجسمه سزار در روی ساعت، نام دو شهر ترابیا و ترازیمنس که از شهرهای مهم دوران روم باستان است نقش شده‌اند. در ساخت این مجسمه، سزار با لباس و یراق آلات کامل جنگی ایستاده و تصویر وی قدرت و ابهت و توانمندی یک امپراتور را نشان می‌دهد. در مورد کارکرد این ساعت تاریخی و ساعت‌های مشابه آن می‌توان گفت که این ساعت‌ها به طور معمول از دو کوک بهره گرفته‌اند که یکی از آنها برای کوک کردن ساعت و دیگری برای کوک کردن زنگ ساعت مورد استفاده قرار می‌گرفته است و در این ساعت با وجود قدمت زیاد هر دوی این کوک‌ها به درستی کار می‌کنند. این ساعت یکی از هدایای اهدا شده به اشراف ایران از طرف اشراف اروپایی است که نسل به نسل در کشور گشته و در نهایت به موزه سنجش رسیده تا نمونه کم‌نظیر ساعت‌سازی قرن ۱۷ در تبریز و در موزه تخصصی سنجش موجود باشد.
تنه درخت ۵ میلیون ساله از دوران پلیوسن زمین‌شناسیِ نوزیستی
یکی دیگر از مهم‌ترین چیزهایی که در این موزه زیبا نگهداری می‌شود یک تنه درخت ۵ میلیون ساله از دوران پلیوسن زمین‌شناسیِ نوزیستی است که «یک زمین شناس محلی در پارس آباد مغان آن را خریداری و سپس به تبریز منتقل کرده است. همچنین آوندها و دیواره این درخت با جذب موادآلی سخت شده و لایه بیرونی آن رنگی شبیه زنگ زدگی آهن به خود گرفته است». بر اساس این گزارش، نخستین ابزارهای سنجش زمان، وزن، برق، آب و حتی بنزین ایران در این موزه واقع شده‌اند.
معماری و بنای ساختمان موزه سنجش تبریز
موزه سنجش، یا بهتر است بگوییم خانه سلماسی یکی دیگر از بناهای تاریخیِ قاجاریِ شهر تبریز است که عمده مصالح مورد استفاده در آن سنگ لاشه و ملات ساروج است. البته گفتنی است که نمای این بنای زیبا از آجر ساخته شده است و برای ورود به آن باید از هشتی بگذرید. این ساختمان با زیربنای ۸۷۵ متر در سه ضلع حیاط و دو طبقه ساخته شده است. طبقه زیرزمین در ضلع شمالی، که پله‌ای به هشتی ورودی می‌خورد، حوضخانه این بنا نامیده می‌شود. این حوضخانه در واقع نشیمنگاه تابستانیِ اهالی خانه سلماسی بوده است و شکل سقفی آن به صورت طاق کار شده است. سایر قسمت‌های این زیرزمین به آشپزخانه، انبار ارزاق و انبار آب منسوب است. دیواره‌های زیرزمین نمایی تفلیسی و دیوارهای فوقانی نیز خشتی با روکش آجری هستند.
چیزی که در طبقه همکف این بنا دیده می‌شود، طنبی‌های اصلی و جانبی در سه ضلع شمالی، شرقی و غربی‌هاست که پنجره‌های اروسی و شیشه‌های رنگیِ قاجاری به آن رنگ بخشیده‌اند و نشانگر اهمیت ویژه زاویه و نور آفتاب هستند. کمره اتاق‌ها، شومینه‌ها، و گچبری‌ها و سقف طنبی‌های شمالی و شرقی تذهیب‌هایی بسیار زیبا به چشم می‌خورد. در ورودی جانبی طنبی غربی، یعنی غرب ساختمان، دو ایوان با ستون‌های گچ‌کاری شده قرار گرفته است.
پمپ بنزین صد ساله
دو مورد از مهم‌ترین و ارزشمندترین اشیایی که در موزه سنجش نگهداری می‌شود، پمپ بنزین صد ساله و ساعت تاریخیِ امپراتور روم باستان است. پمپ بنزین مذکور از دو پیمانه شیشه‌ای و یک شلنگ متصل به مخزن بنزین تشکیل شده است. این پمپ با دقت و کارآیی خاصی که داشت باعث جلوگیری از هدر رفتن بنزین می‌شده است. این پمپ بنزین ساخت کشور انگلستان بوده و توسط شرکت نفت استان به موزه اهدا شده است.
تالارها و قسمت‌های مختلف موزه
وقتی که از قسمت ورودیِ موزه وارد این بنا می‌شود، در طبقه همکف ابزارهای اندازه‌گیری برای مقیاس و اندازه‌گیریِ زمان قرار گرفته‌اند. پس از آن، وارد تالار دوم می‌شوید که در آن تالار، تلسکوپ و تابلوهای حاوی اطلاعات علمی و تاریخی در مور ابزارهای سنجش سده‌ها و قرون مختلف گذشته واقع شده‌اند. در سه تالار بعدی، ساعت‌های قدیمی و زیبا را خواهید دید. این ساعت‌ها یا ساخت کشور آلمان هستند و یا کشورهای فرانسه و سوئیس که قدمت آنها به بیش از ۱۰۰ الی ۴۰۰ سال برمیگردد. در تالار زیرزمین ابزارهای سنجش مقیاس وزن و ابزارهای مربوط به مشاغلی همچون بقالی، بزازی و علافی معرفی و به نمایش گذاشته شده‌اند. در نهایت، در بخش دوم موزه ابزارهای تخصصی هواشناسی و زمین‌شناسی در معرض دید قرار گرفته‌اند. همانطور که می‌بینید این موزه یک موزه‌ی تمام عیار برای «سنجش» است.
موزه سنجش که در ساختمان یا خانه سلماسی واقع شده است در سال ۱۲۵۳ احداث گردیده و در واقع منزل شخصی این خانواده سرشناس تبریزی بوده است. پس از فوت ایشان، اداره میراث فرهنگی این خانه را در سال ۱۳۷۴ (و بنا به روایتی سال ۱۳۷۶) از خانواده آقای سلماسی خریداری کرده و پس از مرمت و بازسازی به عنوان موزه سنجش و یکی از دیدنی‌های گردشگری تبریز در اختیار همگان قرار داد.
موزه سنجش نیز همانند بسیاری مراکز گردشگریِ پوشش داده شده به میدان ساعت و مرکز شهر بسیار نزدیک است. آدرس دقیق موزه سنجش خیابان امام خمینی، میدان ساعت، کوچه مقصودیه، پُشت عمارت شهرداری، بن بست سلماسی است.
برای دسترسی به موزه سنجش، می‌توانید از مسیرهای دسترسیِ مشابه با مسیر دسترسی به میدان ساعت استفاده نمایید، یعنی استفاده از خط BRT، خطوط اتوبوسرانی منتهی به پایانه خاقانی و همچنین خط آبرسان-شریعتی.