قلعه ضحاک یا «آژی دهاک» در هشترود را برخی‌ها محلی برای تداعی داستان‌های شاهنامه، و در نتیجه تخت «جمشید آذربایجان» می‌خوانند و برخی دیگر آن را بهشت طبیعت‌گردان و دوستداران میراث فرهنگی به شمار می‌آورند.
به گزارش جارچی اخبار به نقل از ایرنا، این قلعه تاریخی در محلی با عنوان «نارین قلعه» این شهرستان قرار دارد و با بیش از سه‌هزار سال قدمت بر فراز کوهی منفرد واقع شده که روزگاری از مراکز مهم اقوام مانایی، مادها٬ اشکانی و ساسانی بوده است.
برخی محققان سابقه قلعه را به قبل از اشکانیان نیز می‌رسانند و آن را به «آژی‌دهاک» ماد متعلق می‌دانند که تا دوره تیموریان برپا بوده اما بیشتر پژوهشگران از آنجایی که بنا در دوره اشکانی رونق بسیاری داشت، آن را به این دوره مربوط می‌دانند.
در حال حاضر برج‌های دیده‌بانی دوره اشکانی این اثر همچنان سالم مانده و در بررسی باستان‌شناسی منطقه نیز سفال‌هایی به‌دست آمده که مربوط به حاکمیت‌های پیش از اشکانیان است.
رئیس اداره میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری هشترود با اشاره به اینکه این مجموعه در فاصله بین سالهای ۱۳۵۰- ۱۲۰۹ هجری شمسی از سوی چند تن از محققان خارجی و ایرانی مورد بررسی و تحقیق قرار گرفت، می‌گوید: بر اساس بررسی‌های باستان‌شناختی این مجموعه از هزارۀ دوم پیش از میلاد تا دوران تیموریان یعنی به مدت سه‌هزار و ۲۰۰ سال مسکونی بوده و اوج شکوفایی آن مربوط به دوره اشکانی است.
به گفته «جعفر سعیدی» باستان‌شناسان نظر داده‌اند که سفال‌های کشف شده در حاشیه شرقی رودخانه قرانقو به هزاره دوم قبل از میلاد مربوط است و دیوارهای سنگی و تاسیسات آن به دوره «اورارتو» تعلق دارد.
وی وسعت تقریبی قلعه ضحاک را ۳۰۰ هکتار ارزیابی می‌کند و ادامه می‌دهد تنها فضای سرپوشیده این قلعه یک چهارطاق به ابعاد هشت در ۹ متر و بـه بلندی ۱۳ متر است.
«سعیدی» اظهار داشت: این چهار طاق یا پاویون بر لبه پرتگاهی که در حدود ۱۸۰ متر از راه قدیمی میانه به مراغه ارتفاع دارد، بنا شده و از نظر نقشه و نوع آجرچینی در نوع خود منحصربفرد است؛ چهار طاقی که طی سالهای اخیر از سوی میراث فرهنگی بازسازی شد.
به گفته وی راهروهای داخل قلعه با طرح‌های هنری و برجسته از انسان‌ها، حیوانات، گل و گیاه و اشکال هندسی و با رنگ‌های زرد، آبی و سبز تزئین شده‌اند.
قلعه ضحاک همچنان نیازمند کاوش
به گفته رئیس اداره میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری هشترود محوطه باستانی قلعه ضحاک شهری کامل با ۱۰ کیلومترمربع در ۲ کیلومترمربع وسعت است که تاکنون باستان‌شناسان تنها در بخش شاه‌نشین آن کاوش کرده‌اند.
«سعیدی» ادامه داد: منطقه باستانی قلعه ضحاک در ۱۶ کیلومتری شرق هشترود قرار گرفته است و نخستین‌بار در سال ۱۸۳۰ میلادی توسط «کلنل مونت ایث» انگلیسب کشف شد که آن را آتشکده‌ای کهن معرفی کرد.
این قلعه سپس در سالهای ۱۸۴۰ و ۱۹۶۴ به ترتیب توسط «راولینسون» انگلیسی و «کارل شیپ مان» دوباره معرفی شد و در سال ۱۳۵۰ شمسی مرحوم محمدتقی مصطفوی از باستان‌شناسان کشور، ضمن بازدید از محل آن را یک قلعه ساسانی نامید.
وی برای نخستین‌بار بقایای محوطه مسکونی ماقبل تاریخ قلعه ضحاک را نیز شناسایی کرد و آن را به دوره مادها متعلق دانست.
چرا برخی‌ها به قلعه ضحاک تخت جمشید آذربایجان می‌گویند؟
بنابر اسطوره‌ها «ضحاک ماردوش» در قلعه ضحاک زندگی می‌کرده و «کاوه آهنگر» که از قهرمانان شاهنامه فردوسی است، از یکی از محله‌های قدیم هشترود با نام «خروجستان» علیه او قیام کرد و او را از تخت پایین کشید.
به گزارش ایرنا این مجموعه تاریخی با شماره ۴۲۹ در فهرست آثار ملی ایران به ثبت رسید و در حقیقت یک شهر قلعه محسوب می‌شود.
هشترود در فاصله ۱۲۰ کیلومتری جنوب‌شرقی تبریز واقع است و هشت رود مهم شامل «قرانقو»، «آیدوغموش»، «آجی چای»، «قلعه چای»، «قوری چای»، «اجیرلو چای»، «قره قیه» و «لیلان چای» در آن جریان دارد.