موسی کاظم زاده -روزنامه نگار
اطلاع‌رسانی و آگاهی‌بخشی دو وظیفه مهم و کلیدی رسانه ها اعلام شده و در واقع وسایل ارتباط جمعی و در این میان اصحاب رسانه با توجه به نقش، مسئولیت و رسالتی که در قبال افکار عمومی و اقشار مختلف جامعه برعهده دارند، موظفند هر لحظه و زمان به وظایف خود عمل نمایند.ولی در برخی مواقع و به ویژه در وضعیت ها و مواقع بحرانی شاهد هستیم، که برخی رسانه ها به خاطر دریافت و ارایه اطلاعات نادرست و به خصوص عجله ای که برای ارایه سریع اخبار دارند، از رسالت و کارکرد خویش فاصله می گیرند.
به گزارش جارچی اخبار، بدون شک، در مواقع بحرانی افراد جامعه نیازمند دستیابی به دریافت اطلاعات درست و اخبار سریع و موثق از حادثه هستند که در این راستا مهمترین وظیفه و کارکرد رسانه ها ارایه اخبار و اطاعات به موقع، صحیح و سریع به مخاطبان برای ایجاد اتحاد و همبستگی برای کمک به آسیب دیدگان، آگاهی از کذب و صحت از شایعات ایجاد شده و رفع تنش از جامع است.
افزون بر آنچه گفته شد، رسانه با کارکردهای همچون اطلاع رسانی، آموزشی، فرهنگ سازی و نظایر آن می توانند، با برنامه ریزی درست، اقدامات اجرایی و سازوکارهای مناسب و به خصوص با پرداختن به علل و چرایی آن حادثه و بحران به حل بحران کمک نمایند.
با این حال در خصوص لزوم شفافیت و شناسایی کارکرد رسانه ها در مدیریت بحران چند نکته لازم به یادآوری است:
۱- برخی رسانه ها، بحرانهای بوجود آمده را بهترین فرصت برای جذب مخاطب بیشتر استفاده می کنند، به سخن دیگر این رسانه ها با انتشار سریع اخبار مرحله حین بحران، و بدون ارایه اطلاعات، اخبار و گزارش های تحلیلی و پیامدهای مراحل قبل و بعد از بحران سعی در جذب بیشتر مخاط هستند.
بنابراین، رسانه ها باید نسبت به کارکردی که در مراحل مختلف دارند، نیاز مخاطبان در پیش از بحران که شامل آموزش مصون ساز، آ گاه سازی و دیده بانی؛ مرحله حین بحران شامل خبررسانی، امنیت، همبستگی، دروازه بانی و همراه سازی و مرحله پس از بحران شامل پاسخ طلبی، امید و یادگیری، تحلیل گری و آرامش بخشی را داشته باشند.
۲- نکته قابل تامل دیگر اینکه امروزه مدیریت و پایش بحران ها بدون حضور رسانه ها اصلا میسر و معنی ندارد. و در واقع این رسانه ها هستند که با آ گاهی بخشی و ایفای نقش نظارتی از بـروز بسیاری از بحرانه ها جلوگیری می کنند. اما در برخی مواقع شاهد هستیم، برخی رسانه ها از این رسالت حرفه ای خویش فاصله گرفته اند و موجب تنش بیشتر در مدیریت بحران ها می شوند. در این راستا نباید نباید فراموش کرد، که رسانه ها می توانند هم ابزاری در خدمت بحران زدایی و کاهش آثـار آن باشند و هم وسیله ای در خدمت بحران سازی و تشدید بحران باشند.
۳- داشتن برنامه متناسب با نیاز مخاطبان یکی دیگر از کارکردهای رسانه ها در مدیریت بحران است، که متاسفانه با کنکاش از وقایع گذشته و به ویژه با تحلیل و بررسی اخبار انتشار یافته بحران های طبیعی سال های اخیر استان آذربایجان شرقی برای نمونه در سیل سال های اخیر در شهرستان های آذرشهر و عجب شیر و زمین لرزه ارسباران در سال ۹۱ مشخص می شود که رسانه ها و به خصوص اصحاب رسانه استان ها برنامه خاصی با توجه به نیاز مخاطبان بـرای مراحل سه گانه مدیریت بحران (پیش، حین و پس از بحران) نداشته اند؛ ولی به نظر می آید، در این مواقع رسانه ملی با حضور مستمر خود در براخی مراحل مدیریت بحران خوب عمل کرده است.
۴- امروز دیگر بر همگان روشن شده است که رسانه ها معمولا تنها منبع اطـلاعـات معتبر بــرای افــراد در طول بحران ها و بلایای طبیعی هستند، اما با این وجود چرا بعضی رسانه با انتشار اطلاعات نادرست و غیر صحیح در صدد تضعیف و کاهش این اعتماد مخاطبان می شوند، جای بسی تامل است، اما در حال حاضر سوالی که در این میان مطرح می شود، اینکه در این ارتباط رسانه ها با مردم چه می کنند؟ چرا برخی رسانه ها در این زمان به جای بحران زدایی، به بحران زایی دامن می زنند.
نکته مهمتر در این راستا اینکه، رسانه ها در این ارتباط موظفند، بر اسـاس اصـول اخـلاق حرفه ای خـود، واقعیت های هرچند تلخ بحران را منعکس نمایند، در این میان اصحاب رسانه باید در حد امکان با ارائه اخبار و اطلاعات صحیح از منطقه بحران زده به مخاطبان و به ویژه مسئولان؛ متولیان این عرصه را در مدیریت بهتر بحران یاری نمایند و رسانه ها همچنین در این خصوص نباید تحت تأثیر منافع شخصی، گروهی، حزبی، نژادی، قومی و مذهبی قرار گیرند.
۵- بدون شک خبردهی روشن و صحیح، اصولی ترین شیوه رسانه های جمعی در هدایت درست افکار عمومی برای مشارکت مردم برای کمک به آسیب دیدگان و حتی مقابله با بحران است. بدون تردید رسانه در این مواقع چشم، گوش و زبان جامعه هستند. در حقیقت رسانه با پرداختن به چرایی و چگونگی بحران، باعث جلب مشارکت مردم در سطح محلی، ملی و منطقه و حتی بین المللی می شود.
بدین منظور اصحاب رسانه از طریق اطلاع رسانی دقیق، صحیح، به هنگام، سریع، ساده، رسا و شفاف ضمن ایجاد همبستگی، تقویت روحیه همکاری و بسیج عمومی به آماده شدن جامعه برای مقابله از هر بحران کمک کنند. این امر در صورت داشتن طرح جامع اطلاع رسانی و برنامه ریزی ساختاری به سرانجام خواهد رسید.
۶- در فرجام سخن به کارکرد رسانه ها، در خصوص مدیریت بحران سیل روزهای اخیر استان آذربایجان شرقی می پردازیم، که به نظر می رسد این بار هم برخی رسانه ها همچون بحران های طبیعی وقایع گذشته در این زمینه موفق عمل نکرده اند. به طوریکه در حادثه سیل شهرستان های عجب شیر و آذرشهر، برخی رسانه ها با دریافت اخبار و اطلاعات نادرست و ناقص موجب سردرگمی مخاطبان و رنجش و آزردگی آسیب دیدگان این خطه شدند. بنابراین، یکی از این علت ها نداشتن برنامه های راهبردی و واقف نبودن این رسانه ها به کارکرد رسانه ها در مدیریت بحران اسـت.
در نهایت اینکه نباید فراموش کرد، در زمان وقو ع هر گونه بحرانی، مهمترین کارکرد رسانه ها ارائـه اخبار و اطلاعات صحیح و سریع به مخاطبان و جلوگیری از بروز و گسترش شایعات در حین، قبل و بعد از بحران است.