صیانت از منابع طبیعی از ضرورت‌های حفظ طبیعت به منظور تضمین سلامت انسان است که در تمام دنیا مورد توجه سیاستگذاران و برنامه‌ریزان قرار دارد و در این میان خطه ارزشمند خراسان رضوی با اقلیمی خشک و نیمه‌خشک، عرصه‌گاه رویارویی تهدیدها و فرصت‌ها برای غلبه بر آثار تخریب‌های بشری است.
به گزارش جارچی اخبار به نقل از ایرنا، استفاده بهینه و مطلوب از امکانات، ظرفیت‌ها و ثروت‌های طبیعی ضرورتی برای پیشرفت، تحول و رشد جوامع است اما بیابان‌زایی، به عنوان عاملی در نابودی منابع و ثروت‌های ملی، معضلی است که باید برای مهار آن اقدام کرد تا از پیامدهای نامبارک آن پیشگیری شود.
گسترش بیابان از مواردی است که در کشورهای با اقلیم خشک و نیمه خشک بیشتر دیده می‌شود و نظر به مفاهیم توسعه پایدار منابع طبیعی و ضرورت بهره‌وری صحیح از این منابع، باید برای مهار بیابانی شدن و مقابله با بیابان‌زایی گام های موثری برداشت.
در ۲ قرن اخیر به خصوص از چند دهه پیش بیابان اثرات مخرب و زیان بخشی بر محیط زیست گذاشته است و بر اثر استفاده نادرست از منابع طبیعی، بیابان‌ها به سرعت گسترش یافته‌اند که در سالهای ۱۳۴۱ تا ۱۳۶۹ حدود چهار میلیون هکتار به وسعت بیابان‌های ایران افزوده شده است.
کارشناسان و دست اندرکاران تنها راه مقابله با بلایای طبیعی را (که تکرار غیر طبیعی دارند) حفاظت از منابع طبیعی، به ویژه جنگلها و مراتع و توسعه آنها می دانند چرا که اثرات و فواید بی شماری دارند که به راستی هیچ چیز نمی تواند جایگزین آن شود.
استان خراسان رضوی با ۱۱۸ هزار و ۸۵۱ کیلومترمربع (۱۱ میلیون و ۷۴۰ هزار و ۶۵۹ هکتار) وسعت، معادل هفت درصد گستره کل کشور را دربرگرفته است اما دارنده ۱۷ درصد بیابان‌های ایران و البته دارنده رتبه نخست جنگل دست‌کاشت در کشور است.
این استان منطقه‌ای خشک و نیمه خشک است زیرا ۷۵ درصد وسعت آن در اقلیم بیابانی یعنی خشک، نیمه‌خشک و فراخشک قرار دارد. یک میلیون و ۶۵۱ هزار و ۵۱۱ هکتار از زمین های این استان در مناطق بیابانی، که شامل حدود ۳۰ درصد از وسعت استان است، متاثر از کانونهای فرسایش بادی است.
همچنین وسعت مراتع خراسان رضوی ۶ میلیون و ۵۶۶ هزار و ۲۹ هکتار معادل ۵۶ درصد از کل گستره استان است. پهنه جنگل های خراسان رضوی نیز با محاسبه بیشه‌زارها، درختچه‌ها و جنگلهای دست کاشت حدود یک میلیون هکتار یعنی ۸،۵ درصد از کل وسعت استان را شامل می شود.
خراسان رضوی ۱۸ درصد از گستره کل بیابان‌های ایران را دارد و بر این اساس هم‌اینک ۵.۵ میلیون هکتار از مساحت خراسان رضوی، یعنی ۴۸ درصد گستره این استان، را اقلیم بیابانی تشکیل می‌دهد.
خراسان رضوی، رتبه نخست جنگل دست کاشت
هر درخت قادر است سالانه به طور میانگین ۲ کیلوگرم اکسیژن تولید کند و میزان اکسیژن آزاد شده به وسیله درختان پهن‌برگ در هر هکتار بین ۲۵۰۰ تا ۳۰۰۰ کیلوگرم است که می‌تواند نیاز ۱۰ انسان را تامین کند.
از سویی یک درخت در مدت یک سال با انجام عمل تبخیر و تعرق به اندازه ۲۵۰ تا ۴۰۰ لیتر آب را به صورت بخار از خود متصاعد می‌کند و در عین حال در تعیین دمای محیط پیرامونی خود نقش دارد، به طوری که هوای یک منطقه درختکاری شده می‌تواند تا ۱۱ درجه سانتیگراد خنک‌تر از منطقه بی‌درخت همجوار آن باشد.
بنا بر اعلام کارشناسان یک درخت ۵۰ ساله به خاطر خدماتی که به اکوسیستم یا بوم‌سازگان ارائه می‌دهد تا ۲۰۰ هزار دلار ارزش‌گذاری شده است.
هر هکتار جنگل قادر است سالانه ۶۸ تن گرد و غبار را در خود رسوب دهد و به کاهش آلایندگی هوا کمک کند. همچنین این عرصه‌ها در جذب امواج صوتی و کاهش آلودگی ناشی از پرتوهای رادیو اکتیو نقش قابل توجهی دارند.
مدیرکل منابع طبیعی و آبخیزداری خراسان رضوی با بیان اینکه این استان از نظر ایجاد جنگل دست کاشت بیابانی رتبه نخست کشور را دارد، اظهار کرد: در استان یک میلیون و ۳۰۰ هزار هکتار جنگل وجود دارد که ۷۵۰ هزار هکتار آن جنگل طبیعی و ۵۵۰ هزار هکتار جنگل بیابانی است.
محسن فنودی بیان کرد: این استان با ۵۵۰ هزار هکتار جنگل بیابانی رتبه اول کشور را دارد که ۲۵۰ هزار هکتار آن طبیعی و ۳۰۰ هزار هکتار جنگل دست کاشت است.
وی با بیان اینکه هر لیتر آب در اراضی جنگلی در مدت هفت دقیقه در خاک نفوذ می کند، افزود: این در حالی است که در اراضی غیرجنگلی مدت نفوذ این میزان آب ۴.۵ ساعت است بنابراین جنگلها در جذب نزولات آسمانی و حفظ خاک و حاصلخیزی تاثیر منحصر به فرد و تکرارنشدنی دارند.
وی ادامه داد: جنگل های دست کاشت استان از سال ۱۳۴۰ تاکنون با همت کارکنان منابع طبیعی و آبخیزداری کاشته، حفاظت و مراقبت شده اند.
مدیرکل منابع طبیعی خراسان رضوی با اشاره به وجود بیش از ۶.۵ میلیون هکتار مرتع در استان، گفت: ۴.۲ میلیون هکتار از این مراتع، فقیر و بقیه مراتع متوسط و خوب هستند و البته چرای ۳.۵ میلیون واحد دامی در مراتع استان، که ۲ برابر ظرفیت این مراتع است، تهدیدی جدی برای آن است.
فنودی افزود: سالانه یک میلیون تن علوفه از مراتع استان برداشت می‌شود که در هر هکتار بین ۱۰۰ تا ۲۵۰ کیلوگرم است.
سنددار شدن ۹۰ درصد اراضی ملی خراسان رضوی
فنودی اظهار کرد: برای بیش از ۹۰ درصد اراضی ملی استان کاداستر(نقشه برداری ثبتی) اجرا و تمام اقدامات لازم برای سنددار شدن این اراضی انجام شده است.
وی ادامه داد: سنددار کردن اراضی ملی از جمله مهمترین اقدامات در راستای صیانت و حفاظت از منابع طبیعی است که در این استان برای بیش از ۹۰ درصد اراضی ملی کاداستر یا فهرست نقشه برداری ثبتی اراضی و صدور سند تک‌برگ انجام شده است.
وی ادامه داد: به این ترتیب از هشت میلیون هکتار اراضی زیر پوشش منابع طبیعی استان تاکنون برای ۷.۵ میلیون هکتار طرح کاداستر اجرا شده است که از این سطح برای ۵.۵ میلیون هکتار سند تک برگ ثبت شده و بقیه در مراحل نهایی ثبت قرار دارند.
مدیرکل منابع طبیعی خراسان رضوی بیان کرد: افزون بر هشت میلیون هکتار از مساحت ۱۱.۶ میلیون هکتاری این استان به منظور حفظ و گسترش آن زیر پوشش اداره کل منابع طبیعی قرار دارد که در همه ۳۳ شهرستان اقدامات خوبی برای حفظ، حراست، احیا، توسعه و بهره برداری از منابع طبیعی انجام شده است.
۳۰۰ میلیارد تومان مصوبات سفر دولت برای منابع طبیعی استان
مدیرکل منابع طبیعی و آبخیزداری خراسان رضوی گفت: در سفر فروردین ماه هیات دولت به این استان برای بخش منابع طبیعی و آبخیزداری ۳۰۰ میلیارد تومان اعتبار مصوب شد که در ۲ بخش بیابان و آبخیزداری طی سه سال تخصیص یافته و جذب می شود.
فنودی بیان کرد: از این میزان با پیگیری های انجام شده ۱۸۸ میلیارد تومان اختصاص می‌یابد تا زودتر از سه سال بتوان عملیات بیابان زدایی و آبخیزداری را در استان به انجام رساند.
وی گفت: امسال با احتساب اعتبارات سفر ریاست جمهور از مجموع ۱۴۰ میلیارد تومان اعتبار مصوب، ۳۵ میلیارد تومان تخصیص یافته که تاکنون با این میزان ۹ بند خاکی، ۳۷ بند سنگی و ۲۲ بند ملاتی و دیگر موارد اجرا شده است.
افزایش سه برابری اعتبارات ایجاد جنگل دست‌کاشت
معاون فنی اداره کل منابع طبیعی و آبخیزداری خراسان رضوی نیز گفت: اعتبارات مربوط به ایجاد جنگل دست‌کاشت بیابانی در استان ۴۰ میلیارد تومان بود که در سفر امسال رییس جمهور مبلغی معادل ۷۰ میلیارد تومان به آن اضافه شده و این رقم حدود سه برابر شد.
علی شکاری با بیان اینکه خراسان رضوی در ایجاد جنگل دست کاشت بیابانی در کشور رتبه برتر را دارد، افزود: اعتبارات این بخش سنواتی است و از زمان راه اندازی صندوق توسعه ملی تاکنون سالانه به صورت میانگین ۳۰ تا ۳۵ میلیارد تومان در این بخش برای استان تخصیص یافته است.
وی ادامه داد: از مجموع ۵۵۰ هزار هکتار جنگل های بیابانی استان خراسان رضوی ۲۵۰ هزار هکتار جنگلهای بیابانی طبیعی و ۳۰۰ هزار هکتار جنگل دست کاشت است، که با گونه‌هایی همچون تاغ، قره داغ، اسکنبیل، اشنیان و آتریپلکس ایجاد شده است.
معاون فنی اداره کل منابع طبیعی و آبخیزداری خراسان رضوی گفت: این عرصه ها از سال ۱۳۴۰ تاکنون کاشته، حفاظت و مراقبت شده است.
خراسان رضوی، دارنده ۱۷ درصد پهنه های بیابانی ایران
مدیرکل منابع طبیعی و آبخیزداری خراسان رضوی با بیان اینکه ۱۷ درصد از گستره کل بیابان‌های ایران در این استان شرقی کشور قرار دارد، گفت: بر این اساس هم‌اینک ۵.۵ میلیون هکتار از مساحت خراسان رضوی، یعنی ۴۸ درصد از گستره این استان، را اقلیم بیابانی تشکیل می‌دهد.
فنودی ادامه داد: همچنین محیط طبیعی ۲۲ شهرستان از مجموع ۳۳ شهرستان این استان عرصه فرسایش بادی است لذا همه این شهرستانها تحت تاثیر تحرکات جوی و اقلیم بیابانی قرار دارند.
وی افزود: “بیابان” به مناطقی اطلاق می‌شود که اقلیم فراخشک و خشک با متوسط بارندگی سالانه کمتر از ۱۵۰ میلیمتر دارند و درصد پوشش گیاهی آنها کمتر از ۱۰ درصد است.
فنودی ادامه داد: بیابان‌زایی نیز فرایند جاری در طبیعت است که در روند آن، زمین در مناطق خشک، نیمه‌خشک و حتی خشک نیمه‌مرطوب بر اثر عوامل طبیعی و انسانی مورد تخریب قرار می‌گیرد.
سه برابر شدن کانونهای گرد و غبار استان در سه سال
مدیرکل منابع طبیعی و آبخیزداری خراسان رضوی با اشاره به افزایش سطح و شمار کانونهای تحت تاثیر فرسایش بادی استان گفت: در حالی که در سال ۱۳۹۷ شمار کانونهای گرد و غبار استان ۱۵ کانون در ۲۰ شهرستان بود، طبق آخرین بررسی‌های انجام شده از سوی سازمان جنگلها، مراتع و آبخیزداری، اکنون این شمار به ۳۰ کانون زیر تاثیر فرسایش بادی با سطحی معادل ۲ میلیون و ۴۰۰ هزار هکتار در ۲۳ شهرستان این استان افزایش یافته است.
فنودی افزود: نمی‌توان به طور دقیق اعلام کرد که همه این کانونها به یکباره ایجاد شده‌اند، بلکه احتمال دارد بررسی‌های تخصصی و شناسایی در این زمینه بیشتر شده است.
وی ادامه داد: کانونهای زیر تاثیر فرسایش بادی شامل سه بخش مناطق بحرانی (مناطق مولد ریزگرد و غبار)، مناطق انتقال و مناطق میزبان غبار و ریزگرد استف بنابراین مناطق بحرانی و مدیریت آنها به منظور جلوگیری از تولید غبار و گرد از اهمیت و اولویت بیشتری برخوردار است.
مدیرکل منابع طبیعی و آبخیزداری خراسان رضوی گفت: سطح کنونی مناطق بحرانی زیر تاثیر فرسایش بادی در این استان بیش از یک میلیون و ۲۰۰ هزار هکتار است و حال آنکه قبل از این ۷۵۰ هزار هکتار بوده است.
وی افزود: برای مدیریت مناطق بحرانی تاکنون در سطحی معادل ۵۷۰ هزار هکتار در استان با ایجاد جنگل طبیعی، عملیات بیابان زدایی انجام شده است.
این مسوول اظهار کرد: میزان خسارات وارده ناشی از کانونهای بحرانی فرسایش بادی در استان خراسان رضوی به منابع اقتصادی و زیستی، سالانه بیش از ۱۳۰ میلیارد تومان برآورد شده است.
هدف‌گذاری کاشت ۱۴۴ میلیون اصله درخت خراسان رضوی
مدیرکل منابع طبیعی و آبخیزداری خراسان رضوی گفت: طرح کاشت یک میلیارد اصله نهال اخیرا توسط رییس جمهور و وزیر جهاد کشاورزی به ادارات کل منابع طبیعی استانها ابلاغ شده که هدف از آن توسعه فضای سبز و جنگلی، حفظ و حراست از محیط زیست، ترسیب کربن و کاهش آلودگی هوا به منظور اجرا طی چهار سال با کمک مردم در دستور کار قرار گرفته است.
فنودی با بیان اینکه بر این اساس باید سالانه ۲۵۰ میلیون اصله نهال در کشور تولید و کاشته شود، ادامه داد: با کمک مردم و همراهی دوستداران منابع طبیعی و محیط زیست، سهم سالانه خراسان رضوی از این میزان کاشت ۳۶ میلیون درخت است.
وی سال آینده را سرآغاز اجرای این طرح دانست و افزود: هم اکنون کار تجهیز و آماده سازی کلیه نهالستان های استان به منظور تهیه قلمه و بذر درخت در حال انجام است.
فنودی بیان کرد: برای امسال یک میلیون و ۳۰۰ هزار اصله نهال جنگلی از انواع مختلف آماده توزیع شده است که برای کاشت آن نیازمند همکاری مردم و دستگاههای دولتی هستیم.
وی گفت: همچنین انتظار داریم ۷۰۰ هزار اصله نهال هم توسط بخش خصوصی در استان کاشته شود که به این ترتیب کاشت ۲ میلیون اصله نهال طی امسال محقق خواهد شد.
مدیرکل منابع طبیعی خراسان رضوی بیان کرد: در همه شهرستان های استان اقدامات خوبی برای حفظ، حراست، احیا، توسعه و بهره برداری از منابع طبیعی انجام شده است اما بدون کمک و حضور مردم هیچ اقدامی محقق و منتج به نتیجه نمی شود.
توسعه ۷۰ هزار هکتاری فضای سبز
معاون فنی اداره کل منابع طبیعی و آبخیزداری خراسان رضوی گفت: با برنامه ریزی انجام شده و اجرای این طرح سالانه ۷۰ هزار هکتار توسعه فضای سبز، عملیات بیابان زدایی و توسعه کیفی مراتع استان محقق می شود.
شکاری ادامه داد: این میزان شامل ۳۰ هزار هکتار عملیات بیابان زدایی و ۴۰ هزار هکتار توسعه جنگل، فضای سبز و مرتع می‌شود.
وی با اشاره به اینکه خراسان رضوی در ایجاد جنگل دست کاشت بیابانی در کشور رتبه برتر را دارد، افزود: اعتبارات این بخش سنواتی است و از زمان راه اندازی صندوق توسعه ملی سالانه به صورت میانگین بین ۳۰ تا ۳۵ میلیارد تومان تخصیص اعتبار داریم.