ما باید به واقعه غدیر خم به عنوان یک واقعه تمدن ساز بنگریم. در مساله غدیر واقعیت این است که ما حکمرانی اسلامی به معنای حقیقی آن را می‌بینیم. تمام ویژگی‌های که در حکمرانی اسلامی مطرح است نظیرِ اینکه باید در قالب آن شایسته سالاری وجود باشد و فردی رهبر مسلمین و رهبر سیاسیِ جامعه باشد که از پشتوانه حمایت مردمی برخوردار باشد و یا موضوعی مثل اتحاد در جامعه اسلامی، در واقعه غدیر خم مورد تاکید قرار می‌گیرند.
به گزارش جارچی اخبار به نقل از ایلنا، همزمان با فرارسیدن عید غدیر خم، موجی از شادمانی و سرور جامعه اسلامی را فرا گرفته است. عید غدیر یادآور رویدادی است که در قالب آن دین اسلام کامل شد و شاهد اتمام نعمت‌ها بودیم. رویدادی که در دلِ خود پیام‌ها و پیامدهای قابل توجع و معناداری را به همراه دارد و تاکنون نظریه پردازان و اندیشمندان مختلف در حوزه‌های متنوع فکری و اندیشه ای، دیدگاه‌ها و پژوهش‌های مختلفی را با محوریت آن مطرح کرده و منتشر ساخته اند. با این همه، علی رغم اهمیت قابل توجه عید غدیر که تاکید شده از دیگر اعیاد و رویدادهای مذهبی نیز از اهمیت به مراتب بیشتری برخوردار است، شاهد هستیم که ابعاد مختلف آن کمتر برای مردم و افکار عمومی مورد واکاوی و ارزیابی و تشریح قرار گرفته است.
از این رو، برخی از صاحب نظران بر این باورند که انسان امروز و به طور خاص جوانانمان به شدت تشنه معارف و واقعیت‌های رویداد غدیر خم هستند. در این راستا، “محمد ملک زاده”، استاد علم سیاست و عضو هیات علمی پژوهشگاه فرهنگ و اندیشه اسلامی، در گفتگویی به واکاوی چند سوال و نکته مهم با محوریت رویداد غدیر خم پرداخته است.
مشروح گفتگو با محمد ملک زاده را در ادامه مطالعه می‌کنید.
تاکنون بارها و باره گفته و شنیده شده که رویداد عید غدیر خُم از بسیاری از دیگر رویدادهای دینی و اعیاد مذهبی از اهمیت به مراتب بیشتری برخوردار است و باید به آن توجه ویژه داشت. دلیل این مساله چیست؟
عید غدیر مخصوصا در مکتب اهل بیت علیهم السلام، با عنوان عید الله الاکبر عنوان شده است. این بدان معناست که این عید بزرگترین و مهمترین عیدی است که در طول سال می‌توانیم آن را تجربه کرده و شاهد باشیم. دلیل این مساله را نیز بایستی در ابعاد مختلف رویداد غدیر خم جستجو کنیم و نکات ویژه آن را به خوبی دریابیم. تردیدی نیست که واقعه غدیر خم و عید غدیر حامل پیام‌های معناداری در حوزه‌های رهبری سیاسی جامعه و البته اهمیت دادن اسلام به مساله مدیریت جامعه و نقش مردم در قالب آن است.
مسائلی از این دست عملا از عید غدیر یک رویداد مهم ساخته‌اند و بیراه نیست اگر بگوییم این عید جزو مهمترین اعیاد برای مسلمین است. البته که تاکنون زیاد در رابطه با عید غدیر گفته شده و هنوز هم ابعاد بسیاری در رابطه با این رویداد وجود دارد که بایستی مورد توجه قرار گیرد و به آن‌ها پرداخته شود و برای افکار عمومی به زبانی درست تشریح شود.
یکی از نکاتی که در مورد رویداد عید غدیر خم برجسته است این نکته می‌باشد که این عید شاید آنگونه که باید و شاید در گذر زمان مورد توجه نبوده است. اگرچه مورد احترام بوده است با این حال با تاکیدی که اکنون شاهد آن هستیم، برجسته‌سازی نشده است. دلیل این مساله چیست؟
اگر ما پیشینه این بحث را بررسی کنیم مشاهده می‌کنیم که مساله عید غدیر از همان ابتدای هجدهم ذیحجه‌یِ سال دهم هجرت که شروع می‌شود و سفری که در قالب آن پیامبر اکرم (صلی الله علیه و آله) در روز گرم بازگشت از حجه الوداع قرار داشتند و وضعیت خسته‌ای که بر مسافران حاکم است و سپس رویدادی مذکور رخ می‌دهد، با برخی اتفاقات همراه می‌شود که عملا جریان اصلی امامت و ولایت به انحراف کشیده می‌شود.
از این رو، شاید اصلی‌ترین دلیل و محرکی که سبب شده تا سفارشاتی که پیامبر اکرم (ص) در مورد روز غدیر و جانشینی حضرت علی (علیه السلام) مورد اشاره قرار دادند کمتر در جامعه اسلامی مورد توجه قرار گیرد، مساله اتحاد مسلمین بوده است. از همان ابتدا نیز علی رغم اینکه خودِ حضرت علی (علیه السلام) و حضرت فاطمه زهرا (سلام الله علیه) می‌رفتند دم در خانه تک تک اصحاب و انصار و مهاجرین را می‌زدند و واقعه غدیر را یادآوری می‌کردند با این حال، به دلیل همان انحرافاتی که رخ داد، موجب شد تا اهمیت این روز تا حدی تحت الشعاع قرار بگیرد اگرچه در میان خاندان اهل بیت علیهم السلام و دوستداران آن‌ها از اهمیت این رویداد کاسته نشده و شاهدیم که از بیش از ۱۴۰۰ سال قبل، این رویداد به مثابه رویدادی مهم و تاثیرگذار مورد توجه بوده است.
بسیاری برای باورند که رویداد غدیر خم حامل پیام‌های معناداری در مورد مکتب امیرالمومنین (علیه السلام) نیز است. به نظر شما عمده‌ترین ویژگی‌های مکتب حضرت علی (علیه السلام) چه هستند؟
اگر بخواهیم ویژگی‌های این مکتب را بررسی کنیم بایستی ساعت‌ها بحث کنیم. با این حال در این رابطه می‌توان به نکاتی اشاره کرد. به طور خاص رویداد غدیر بار دیگر اهمیت رهبری سیاسی در جامعه اسلامی را برجسته‌سازی می‌کند. پیامبر اکرم (صلی الله علیه و آله) با معرفی جانشین خود در حال ارائه این پیام هستند که رهبری در جامعه اسلامی یک مساله الهی و مهم است. پیامبر اکرم (صلی الله علیه و آله) به گفته خودشان به امر خداوند می‌ایستند و شایسته‌ترین فرد را برای رهبری جامعه به مردم معرفی می‌کنند. در رابطه با رویداد غدیر می‌بینیم که گفته می‌شود این رویداد روز تکمیل شدن دین و اتمام نعمت‌های الهی است.
معادله‌ای که از اهمیت قابل توجهی رویداد غدیر خبر می‌دهد. در حقیقت اینطور می‌توان جمع‌بندی کرد که اگر این کار انجام نمی‌شد، دین اسلام کامل نمی‌شد. البته که ائمه اطهار نیز روایت‌های مختلف و مهمی را در مورد رویداد غدیر خم داشته‌اند که آن‌ها نیز از اهمیت موضوع خبر می‌دهند. جدای از اینها، نقش مردم هم در حکومت اسلامی در قالب رویداد غدیر خم قالب شناسایی است. مقام معظم رهبری در اهمیت رویداد عید غدیر به این نکته اشاره داشتند که این عید روز پیوند امت با ولایت است. مردم چنان جایگاهی در جامعه اسلامی دارند که پیامبر اکرم (صلی الله علیه و آله) اقدام به جمع کردن آن‌ها کردند و به دور از حالت تحکم، به آن‌ها سفارش می‌کنند که اگر می‌خواهید رستگار باشید و پس از من دچار گرفتاری‌ها و تهدیدات مختلف نباشد باید به این سفارش من عمل کنید. متاسفانه اتفاقات و رویدادهایی رخ دادند که مانع از عمله به توصیه پیامبر (صلی الله علیه و آله) شدند با این حال این مساله نشان دهنده این است که دین اسلام برای مردم اهمیت زیادی قائل است و این موضوع در نوع رویکرد پیامبر گرامی اسلام (صلی الله علیه و آله) در واقعه غدیر خم قالب شناسایی است.
چرا حضرت علی (ع) و پیروان ایشان در رویدادهای مهمی نظیر واقعه سقیفه تاکیدی بر رویداد غدیر خم نداشتند؟
وضعیت بعد از رحلت پیامبر اکرم (صلی الله علیه و آله) در جامعه اسلامی وضعیت بسیار حساسی بوده است. در این وضعیت، وقتی حضرت علی (علیه السلام) با این پرسش مواجه شدند که چرا بسیاری از مطالب را در آن دوره مطرح نکردند می‌فرمایند که اگر می‌خواستیم صدای اذان از مناره‌های مساجد همچنان بلند باشد راهی جز سکوت نداشتیم.
البته ایشان در چندین موقعیت از جمله در نهج البلاغه به این مساله اشاره داشته‌اند که سکوتشان شبیه به فردی بوده که خاری در چشم دارد یا استخوانی در گلو داشته است. در واقع، حضرت علی (علیه السلام) در وضعیت بغرنج و سختی بودند و برای اتحاد جامعه اسلامی رویکردی خاص را در پیش گرفتند.
در واقعه سقیفه هم با توجه به اینکه افرادی که در این رویداد جمع شده بودند از جایگاهی در جامعه اسلامی برخوردار بودند و هر کدام جزو خواص جامعه اسلامی بودند، طبیعتا ایستادن در برابر آن‌ها نتیجه‌ای جز به هم خوردن صفوف مسلمین نداشت و در این چهارچوب می‌بینیم که حضرت در ابتدا از بیعت با خلفا امتناع می‌کنند اما وقتی مشاهده می‌کنند که چاره‌ای نیست و باید از وحدت در جامعه اسلامی حراست شود، این کار را انجام دهند و مجبور به بیعت می‌شوند. از این رو، حفظ اتحاد در جامعه اسلامی یک اولویت مهم برای امیرالمومنین (علیه السلام) بوده است.
جهان کنونی با واقعیت‌های جدید و خاصی مواجه است. به نظر شما چگونه می‌توان پیام‌ها و معانی و فرهنگ مستخرج از رویداد عید غدیر را در جهان فعلی در سطح حکمرانی و دیگر حوزه‌ها توضیح داد و ترویج کرد؟
ما باید به واقعه غدیر به عنوان یک واقعه تمدن ساز بنگریم. در مساله غدیر واقعیت این است که ما حکمرانی اسلامی به معنای حقیقی را می‌بینیم. تمام ویژگی‌های که در حکمرانی اسلامی مطرح است نظیرِ اینکه باید در قالب آن شایسته سالاری وجود باشد و فردی رهبر مسلمین و رهبر سیاسیِ جامعه باشد که از پشتوانه حمایت مردمی برخوردار باشد و یا موضوعی مثل اتحاد در جامعه اسلامی، در واقعه غدیر خم مورد تاکید قرار می‌گیرند.
توجه داشته باشیم که اگر دین و اخلاق را از حکومت و سیاست جدا کنیم، شاهد رویدادهای ناگواری خواهیم بود و متاسفانه حاکمان آنگونه که نیکولو ماکیاوولی می‌گوید از هر ابزاری حتی فریب برای تداوم حکمرانی خود بر مردم استفاده می‌کنند. از این رو، میان حکمرانی اسلامی و الگویی که رویداد غدیر معرفی می‌کند با آنچه امروز لیبرال دموکراسی غربی مطرح می‌سازد تفاوت جدی وجود دارد.
به نظر می‌رسد که تاکید بر ویژگی‌های تمدن ساز غدیر خم و ترویج آن‌ها با استفاده از فناوری‌ها و امکانات جهانِ جدید، می‌تواند دستاوردهای قابل توجهی را هم برای جهان اسلام و هم حتی در دیگر جوامع به همراه داشته باشد.