سید مرتضی میرسراجی
دکتری تخصصی الهیات و مدرس گروه معارف دانشگاه
از سیره و رفتار پیشوایان معصوم اسلام (ع) دریافت می شود که ایشان در طول حیات طیبه و پُر برکت خویش، نَه به شخصی محتاج و نه به احدی مدیون بوده اند. روایتی از امام کاظم (ع) در منابع حدیثی شیعه وجود دارد که آن حضرت (ع) در خلال مطلبی در خصوص یکی از چند ویژگی خاندان نبوت (ع) فرموده اند:
«… إِنَّا أَهْلُ بَیْتٍ… أَکْفَانُ مَوْتَانَا مِنْ طُهْرَهِ أَمْوَالِنَا…» [۱]
(… ما خاندان [پیامبر (ع)]…کفن هایِ مُردگان مان، از اموالِ پاک (حلال و بی‌شُبهه) است و [اکنون در حال حیات] کفنِ من [نیز] نزد خودم می باشد… .)
از این کلام امام موسی بن جعفر (ع) استفاده می شود که پیشوایان معصوم اسلام (ع)، حتی در زمینۀ حلال و پاک بودن کفن های خویش، پیش از فرا رسیدن پیکِ مرگ، همانند دیگر کارهای با کیفیت زندگانی خود دقت و اهتمام لازم را داشته اند. به عبارتی آن بزرگواران به هیچ وجه نمی خواستند که بعد از رحلت و ترک دنیا، کوچک ترین شبهه ای حتی در کفن های مطهرشان وجود داشته باشد و همان گونه که جسم و روح متعالی آنان در ایام حیات با حلال خدا و مدیون نبودن به مردم سپری شده بود؛ چنین قصدی داشتند که اجساد مطهرشان نیز پس از مرگ، با کوچکترین چیز شبهه ناکی آمیخته نشود و از طرفی مدیون فرد یا گروهی نیز در این رابطه نباشند.
چندین سال پیش به محضر مبارک استاد خویش، دانشمند نیک اندیش، حضرت علامه حاج شیخ «علی اکبر مهدی پور تبریزی» (کثر الله امثاله) توفیق شرفیابی یافتم و ایشان به فراخور بحثی که در ابتدا بیان شد به اینجانب فرمودند که زمین های مربوط به مقابر و مدفن های پیشوایان معصوم (ع) نیز تماماً پیش از وفاتشان توسط شخص آن بزرگواران یا پدران گرامی ایشان و قطعاً از مال حلال، خریداری و مهیا شده بود تا کوچک ترین شبهه یا مدیون بودن به فرد یا گروهی در آن وجود نداشته باشد.
این موضوع گذشت تا این که به تازگی از ایشان پرسیدم که آیا این مطلب مخصوص را که چند سال پیش به اینجانب فرمودید در جایی مکتوب کرده اید که آن را برای عموم مردم و در رسانه ها باز نشر دهم و بتوان از این زاویه و از این طریق نیز پیشوایان معصوم (ع) را به مشتاقان و حتی مخالفان ایشان معرفی کنیم و بشناسانیم؟
استاد بزرگوار ما در پاسخ فرمودند: بلی، در چند کتاب به صورت «فهرست وار» و «گذرا» به این مطلب اشاراتی نموده ام!
با این بیان، مبحث مذکور را از یکی کتاب های معظم له در اینجا باز نشر می دهم که به درستی، این رویکرد و نگاه به پیشوایان دین (ع)، از حیث «معصوم شناسی» و درک صحیح سیره و رفتار آن بزرگواران، مطلبی قابل اهمیت و رفتاری در خور توجه است و نشان می دهد که آن خاندان پاک و طاهر، در زمان حیات، در همۀ امور و به ویژه این امر که کمتر شناخته شده برای اهل علم و غیر آن است؛ همت و جدیت کافی داشته اند. علاوه بر این ها، دقت و انضباط خاص ایشان را در همۀ امور، برای ما تببین می نماید.
مدفن رسول خدا (ص)
رسول اکرم (ص) در خانۀ خود و در حجرۀ حضرت فاطمه (س) دفن شد. در این رابطه کتاب مستقلی به نام «أَیْنَ دُفِنَ النَّبی»، نگارش یافته است. [۲]
مدفن حضرت زهرا (س)
بر اساس تحقیق، حضرت فاطمه (س) نیز در خانۀ خود مدفون است. [۳]
مدفن حضرت علی (ع)
مولای متقیان، امیر مؤمنان (ع) در داخل قبری که حضرت نوح (ع)، هفتصد سال پیش از «طوفان»، برای آن حضرت (ع) حفر کرد؛ خاکسپاری شد. [۴]
مدفن چهار امام (ع) بقیع
«ائمۀ بَقیع» (حضرات امام حسن مجتبی (ع)، امام زین العابدین (ع)، امام باقر (ع) و امام صادق (ع))، در خانۀ جناب «عَقیل» (ع) (پسر عمویِ پیامبر و برادر حضرت علی (ع)) و در مکانی که متعلق به پیامبر اکرم (ص) بود؛ مدفون شدند. رسول اکرم (ص)، شب ها که جهت دعا و استغفار برای اهل بقیع، آن جا تشریف می بردند؛ در آن مکان توقف می کردند. [۵] بعدها، عباس، عموی پیامبر، حضرت فاطمه بنت اَسَد، مادر گرامی امام علی (ع)، امام مجتبی (ع)، امام سجاد (ع)، امام باقر (ع) و امام صادق (ع) در همان مکان مدفون شدند. [۶]
مدفن امام حسین (ع)
امام حسین (ع)، روز دوم مُحرّم سال ۶۱ هجری، هنگامی که وارد سرزمین «کربلا» شدند؛ آن جا را چهار میل در چهار میل خریداری کردند. حرم مطهر سالار شهیدان (ع) و دیگر شهدای کربلا در زمین متعلقِ به آن حضرت (ع) قرار دارد. [۷]
مدفن امام کاظم (ع) و امام جواد (ع)
حضرت موسی بن جعفر (ع)، قطعه ای را در «مَقابِر قُریش» خرید و در همان جا به خاک سپرده شد. [۸] بعدها، امام جواد (ع) [نوۀ آن حضرت (ع)] نیز آن جا (کاظمین امروزی) مدفون گردید.
مدفن امام رضا (ع)
امام رضا (ع)، هنگام ورود به سرزمین «مشهد» فعلی، باغ «حُمَید بن قَحطَبه» (از سرداران بنی عباس و والی خراسان) را در مقابل یک نسخه از قرآن کریم که به خط آن حضرت (ع) بود؛ خریداری کرد. حرم مطهر، صحن ها، رواق ها، مساجد و مدارس حرم تا محلۀ «نوقان» در آن باغ قرار دارد. [۹]
مدفن امام هادی (ع) و امام عسکری (ع)
امام هادی (ع) و امام حسن عسکری (ع) نیز در باغی که امام هادی (ع)، از «دَلیل بن یعقوب نَصرانی (مسیحی)» خریداری کرده بود؛ مدفون شدند.[۱۰]
باری، پیامبر اکرم (ص)، حضرت فاطمه (س)، امیر مؤمنان (ع) و سایر امامان (ع) تا امام عسکری (ع) در مِلک خود به خاک سپرده شدند. [۱۱]
پی نوشت:
[۱]الغیبه للطوسی،ص۳۱[۲]ر.ک: محمد علی برو، این دفن النبی (ص)، چاپ ۱۴۰۳ق.[۳]اصول کافی، ج۱، ص۴۶۱ [۴] فرحه الغری، ص ۶۴ [۵]وفاء الوفاء، ج۳، ص۸۹۰[۶]تاریخ المدینه المنوره، ج۱، ص۱۲۷[۷]مقتل الحسین (ع) (مقرّم)، ص۱۹۶[۸]اثبات الوصیه، ص۱۷۰[۹]زندگانی امام رضا (ع)-عماد زاده- ج۲، ص۱۴۴[۱۰]تاریخ بغداد،ج۱۲، ص۵۷[۱۱]ر.ک: مهدی پور، علی اکبر، ابو الشهداء، جناب عقیل بن ابیطالب (ع)، آرام دل، تهران- ایران، چاپ ۱۴۰۳ش.،ص۱۰۰.