شهرستان ورزقان در استان آذربایجان شرقی و در منطقه ارسباران، طبیعتی بکر و تماشایی دارد و در کنار طبیعت زیبایش آثار تاریخی زیادی را در خود جای داده است که از جمله آنها می توان قلعه جوشین و کاروانسرای عباسی در روستای برازین اشاره کرد اما در روستای «سِقای» دستکندهای پر رمز و رازی وجود دارد که کمتر شناخته شده است.
به گزارش جارچی اخبار به نقل از ایرنا، روستای «سِقای» واقع در ۲۶ کیلومتری شهرستان ورزقان در دهستان جوشین بخش خاروانا واقع شده است.
در فاصله ۶۰۰ متری ضلع جنوبی روستا در دامنه کوه «قایا باشی» ۱۰ عدد فضای دستکند در بستر صخره تراشیده شده است که همچنان برای اهالی پر رمز و راز تلقی می شود.
این فضاهای دستکند در زبان مردم محلی به «کؤهول‌لر» مشهور هستند. از این رو که واژۀ کؤهول در زبان ترکی به معنای غار است.
اهالی منطقه اعتقاد دارند که این غارها در زمان‌های گذشته توسط انسان‌ها در دل صخره‌ها تراشیده شده و منجر به ایجاد چنین منظره‌ای شده است.
با این حال در اذهان مردم محلی اطلاعات خاصی پیرامون ماهیت کاربری و دوره ایجاد این فضاها وجود ندارد.
رئیس اداره میراث‌فرهنگی، گردشگری و صنایع‌دستی ورزقان این دستکندها را شایسته مطالعات و تحقیقات بیشتری دانست و گفت: برای درک و شناخت بهتر و دقیق‌تر از این دستکندها لازم است تا مطالعات و تحقیقات دقیق‌تری صورت گیرد.
مصیب نریمانی اظهار کرد: در سطح دیواره‌های این دستکندها آثاری از تراش ابزار باقی‌مانده که نشان می‌دهد کار تراش فضاها با ابزار نوک تیز به ضخامت تقریبی یک تا ۲ سانتی‌متر بوده است که شیوه تراشکاری از شیوه‌های بدوی بشمار می‌روند و این گمانه‌زنی را که این مجموعه در دوران تاریخی تراشیده شده است؛ بیش از پیش تقویت کرده و انجام مطالعات بیشتر را واجب می‌کند.
به گفته وی فضاهای دستکند شناسایی شده از نظر سبک شناختی و فن تراش مشابه همدیگر بوده و تنها در پهنا و عناصر معماری تفاوت‌های جزئی باهمدیگر دارند.
نریمانی با اشاره به اینکه کار تراش فضاها نخست از قسمت دهانه ورودی آغاز و سپس به تدریج فضا وسیع‌تر شده است، گفت: دهانه ورودی این فضا به ارتفاع ۱۳۲ سانتی‌متر و عرض ۸۴ سانتی‌متر تراشیده شده است.
وی با بیان اینکه دهانه ورودی به صورت مستطیل شکل و در گوشه‌ها اندکی قوس پیدا کرده است و دهانه‌ها به سمت جهات مختلف تراشیده شده‌اند، افزود: با همه این اوصاف استراتژی خاصی در انتخاب دهانه‌ها براساس چشم‌انداز مقابل در نظر گرفته شده است به طوری که سعی شده تا دهانه‌ها رو به سمت صخره‌ها ایجاد شوند تا از این نظر امکان شناسایی و رویت دهانه از فاصله دور امکان‌پذیر نباشد چرا که گمان می‌رود در آن زمان استتار از ارکان مهم بقای قبایل و رکن مهمی برای دوری از جنگ‌ها و حمله‌های احتمالی تلقی می‌شد.
نریمانی با اشاره به دودزدگی دیوارها و تقویت فرضیه زیست موقتی و فصلی انسان‌ها در این دستکندها، افزود: کف فضای مذکور به صورت تخت بوده و به مرور زمان لایه‌ای از خاک به ضخامت حدود ۲ تا سه سانتی‌متر سطح آن‌را پوشانده است.
وی با بیان اینکه در داخل دیواره ضلع غربی یک عدد پیه‌سوز به فرم مخروطی ایجاد شده است که در سطح آن آثار جزئی از دودزدگی رویت می‌شود، گفت: سقف این فضا و دیوارها بدون دودزدگی بوده که دودزگی اندک و سلامت دیوارها بیانگر استفاده موقت و فصلی از این فضاهاست.
رئیس اداره میراث‌فرهنگی، گردشگری و صنایع‌دستی ورزقان اظهار کرد: باتوجه به قدمت و شیوه حفاری این دستکندها می‌توان با انجام مطالعات بیشتر و کاهش دامنه فرضیات و تقویت یافته های علمی، ضمن بهره‌برداری مناسب از این فضا و با استفاده از ظرفیت‌ها و زیرساخت‌های موجود، این محل را به یکی از مقاصد اصلی گردشگران ورودی به شهرستان مبدل کرد.
ورزقان در ۳۵ کیلومتری اهر، ۶۵ کیلومتری تبریز و ۱۳۵ کیلومتری جلفا در استان آذربایجان شرقی واقع شده است.