کشورهای آسیای مرکزی با بهره‌گیری از ذخایر عظیم اورانیوم و نیاز روزافزون به انرژی پایدار به دنبال تقویت همکاری‌های هسته‌ای هستند؛ منطقه‌ای که از یک سو با فرصت‌هایی همچون منابع طبیعی، حمایت سازمان‌های بین‌المللی و نقش‌آفرینی روسیه و از سوی دیگر با چالش‌هایی مانند تأمین مالی، مدیریت ضایعات هسته‌ای و نگرانی‌های زیست‌محیطی مواجه است.
به گزارش جارچی اخبار به نقل از ایرنا، انرژی هسته‌ای به‌عنوان یکی از منابع کلیدی و پایدار برای تامین نیازهای انرژی، در سال‌های اخیر توجه زیادی را در کشورهای آسیای مرکزی به خود جلب کرده است و کشورهای این منطقه نیز با ذخایر غنی انرژی و موقعیت راهبردی خود، به‌طور فزاینده‌ای به توسعه ظرفیت‌های هسته‌ای خود می‌پردازد.
بایورجان ابیراف رئیس شورای پیشکسوتان علوم، انرژی و صنایع هسته‌ای قزاقستان در همین راستا با بیان اینکه کشورهای آسیای مرکزی ظرفیت عظیمی در تولید اورانیوم طبیعی دارند، اعلام کرده است که ازبکستان به‌طور فعال در این زمینه فعالیت می‌کند و قزاقستان نیز نه‌تنها برنامه‌هایی برای تولید داخلی اورانیوم دارد، بلکه در حال توسعه فعالیت‌های خود در خارج از کشور است.
وی ادامه داد: قزاقستان به‌عنوان یکی از پیشتازان تولید اورانیوم طبیعی در جهان شناخته می‌شود و با توجه به این ظرفیت‌ها، تقویت یکپارچگی منطقه‌ای در آینده ضروری است.
ابیراف خاطرنشان کرد که این امر نه‌تنها نقش ما را در عرصه جهانی تقویت می‌کند، بلکه اعتبار ما را نیز افزایش خواهد داد.
درهمین راستا، قزاقستان با بهره‌گیری از ذخایر عظیم اورانیوم نقش مهمی در بازار جهانی این ماده دارد. حدود ۴۲ درصد تولید اورانیوم جهان از این کشور تامین می‌شود که نشان‌دهنده جایگاه راهبردی آن در این حوزه است.
قزاقستان علاوه بر تامین اورانیوم خام، به‌دنبال توسعه زیرساخت‌های لازم برای تبدیل به یکی از مراکز اصلی فرآوری و غنی‌سازی اورانیوم است.
علاوه بر این، قزاقستان در حال بررسی ساخت نیروگاه هسته‌ای در سواحل دریاچه بالخاش است تا نیازهای انرژی خود را تامین و بخشی از برق تولیدی را به کشورهای همسایه صادر کند.
ازبکستان یکی دیگر از کشورهای آسیای مرکزی است که به‌دنبال توسعه ظرفیت‌های هسته‌ای است و تاشکند با امضای قراردادهایی با شرکت روس‌اتم وارد مسیر ساخت نیروگاه‌های هسته‌ای شده است. این کشور در نظر دارد ۲ نیروگاه هسته‌ای با فناوری VVER-۱۲۰۰ بسازد که هر یک ظرفیت تولید ۱.۲ گیگاوات برق دارند.
این طرح نه تنها می‌تواند نیاز داخلی به انرژی را کاهش دهد، بلکه امکان صادرات برق را به کشورهای همسایه فراهم خواهد کرد. همچنین ازبکستان تلاش دارد با استفاده از انرژی هسته‌ای، وابستگی خود را به سوخت‌های فسیلی کاهش داده و آلودگی‌های زیست‌محیطی را کنترل کند. به همین دلیل، برنامه‌ریزی دقیقی برای آموزش نیروی متخصص و انتقال فناوری به‌طور همزمان در حال اجراست.
قرقیزستان هم به دلیل نیازهای محدودتر انرژی به‌دنبال نیروگاه‌های کوچک و مدولار است. مذاکرات این کشور با روسیه برای ساخت ۲ واحد نیروگاهی با ظرفیت ۵۵ مگاوات در جریان است. این رویکرد انعطاف‌پذیر به قرقیزستان امکان می‌دهد با صرف هزینه‌های کمتر نیازهای انرژی خود را به‌شکلی پایدار تامین کند.
همچنین، قرقیزستان در تلاش است تا با همکاری‌های منطقه‌ای و بین‌المللی، سرمایه‌گذاری بیشتری را در حوزه انرژی هسته‌ای جذب کند.
در حالی که کشورهای قزاقستان و ازبکستان در زمینه انرژی هسته‌ای پیشرو هستند، تاجیکستان و ترکمنستان نیز به بررسی گزینه‌های موجود برای ورود به این حوزه پرداخته‌اند.
دوشنبه که با مشکلات کمبود انرژی برق مواجه است، می‌تواند از ظرفیت‌های فناوری هسته‌ای برای تامین برق و توسعه صنعتی استفاده کند. ترکمنستان نیز به‌عنوان کشوری با منابع عظیم گاز طبیعی به دنبال متنوع‌سازی منابع انرژی خود است و فناوری هسته‌ای می‌تواند یکی از راهکارهای کلیدی در این زمینه باشد.
براساس گزارش‌ها، روسیه به‌عنوان یکی از پیشگامان فناوری هسته‌ای در جهان نقش پررنگی در توسعه انرژی هسته‌ای در آسیای مرکزی ایفا می‌کند. شرکت روس‌اتم با ارائه خدمات جامع شامل طراحی، ساخت و تامین سوخت هسته‌ای، همکاری‌های نزدیکی با کشورهای این منطقه دارد.
علاوه بر این، مسکو با ارائه برنامه‌های آموزشی و انتقال دانش فنی به کشورهای آسیای مرکزی کمک می‌کند تا نیروی انسانی متخصص را در این حوزه تربیت کنند.
یکی از ویژگی‌های همکاری‌های هسته‌ای در آسیای مرکزی، مشارکت فعال سازمان‌های بین‌المللی مانند آژانس بین‌المللی انرژی اتمی است. این سازمان‌ها با ارائه مشاوره فنی و پشتیبانی مالی به توسعه انرژی هسته‌ای در منطقه کمک می‌کنند.
علاوه بر این، برنامه همکاری اقتصادی منطقه‌ای آسیای مرکزی (CAREC) بستری مناسب برای تقویت تعاملات بین کشورهای این منطقه فراهم کرده است. این برنامه با تامین منابع مالی و فراهم آوردن زمینه‌های لازم برای سرمایه‌گذاری، نقشی کلیدی در پیشبرد پروژه‌های انرژی هسته‌ای دارد.
البته یکی از موانع مهم در مسیر توسعه انرژی هسته‌ای در کشورهای آسیای مرکزی، مخالفت‌های اجتماعی و نگرانی‌های زیست‌محیطی است. در قزاقستان، تجربه‌های تلخ گذشته مانند آزمایش‌های هسته‌ای در سایت سمیپالاتینسک باعث ایجاد بی‌اعتمادی عمومی نسبت به طرح‌های جدید شده است.
همچنین، مدیریت ضایعات هسته‌ای و تضمین ایمنی نیروگاه‌ها از جمله مسائل حیاتی در این حوزه هستند که نیازمند برنامه‌ریزی دقیق و شفافیت بیشتر از سوی دولت‌های این منطقه هستند.
توسعه فناوری هسته‌ای نیازمند سرمایه‌گذاری‌های عظیم و دستیابی به فناوری‌های پیشرفته است و کشورهای آسیای مرکزی برای غلبه بر این چالش‌ها، به‌دنبال جذب سرمایه‌گذاری‌های خارجی و همکاری با شرکت‌های بین‌المللی هستند.
قزاقستان و ازبکستان تاکنون موفق شده‌اند با جذب سرمایه از شرکت‌هایی مانند روس‌اتم، پروژه‌های کلیدی خود را آغاز کنند، اما تأمین مالی همچنان چالشی بزرگ برای کشورهای کوچک‌تر منطقه مانند تاجیکستان و قرقیزستان است.