مهدیه فرج زاده
مهم‌ترین رکن هر شهر که عرصه شکل‌گیری فعالیت‌های انسانی است، فضاهای شهری آن است. فضاهای شهری، فضای خالی میان ساختمان‌ها نیست؛ بلکه مفهومی است که محیط فیزیکی، افراد، رویدادها و همچنین روابط میان آنها را در بر می‌گیرد. یکی از بارزترین فضاهای شهری در جوامع امروزی، پیاده راه‌ها است که در شکل‌گیری تصویر ذهنی و هویت‌بخشی، نقش و جایگاه ویژه‌ای دارند.
به گزارش جارچی اخبار به نقل از شهریار تبریز، امروزه در کشورهای توسعه یافته، توجه به حضور مردم در فضاهای شهری نقش کلیدی در طراحی و برنامه ریزی شهرها ایفا می‌کند و کلید مهم دستیابی به شهرهای موفق، سرزنده، امن، پایدار و سالم، در توجه به نقش مردم و نیازهای آنان است. چنانچه در طراحی و برنامه ریزی شهری به جنبه انسانی توسعه، دستیابی به فضای با کیفیت محیطی بالا و در شان مردم و ارتقای کیفیت در عرصه عمومی توجه شایانی می‌شود. بر اساس چنین تفکری است که فضاهای عمومی و توسعه فعالیت‌های اجتماعی در این عرصه‌ها مورد توجه است.
طی دهه‌های اخیر در پی حاد شدن مشکلات شهری، همچون آلودگی‌های زیست محیطی، دشواری‌های آمد و شد، ناامنی راه‌ها، بحران مراکز تاریخی شهرها و افت کیفیت فضاهای شهری، مشکلات خرید و دسترسی به خدمات، افزایش فشارهای روانی و … جنبش گسترده‌ای علیه حرکات موتوری و کاهش تحرکات پیاده را در جهان پدید آورده و سبب گسترش فضاهای پیاده در کشورهای پیشرفته شده است. به دنبال این جنبش پیاده راه‌ها مورد توجه جدی شهرسازان قرار گرفت. معابر پیاده یا پیاده راه‌ها، معابری با بالاترین حد نقش اجتماعی هستند که تسلط کامل با عابر پیاده بوده و این معابر می‌توانند به صورت کوچه، بازار، بازارچه، مسیری در میدان، پارک یا فضای یک مجتمع شکل بگیرد و بستری برای گذران اوقات فراغت شهروندان فراهم آورند.
تقویت نظام اجتماعی و شهری با ایجاد فضاهای عمومی و پیاده راه ها
سامان احمدزاده، جانشین معاون فنی و عمرانی شهرداری تبریز در خصوص نقش پیاده راه ها در پویایی شهری می‌گوید: امروزه پروژه های شهری بواسطه ماهیت و تاثیر مستقیم آن بر زندگی مردم، اهمیت بیشتری یافته‌اند و در این خصوص طرح‌های پیاده راه سازی در بسیاری از شهرها به عنوان راه حلی جهت اولویت بخشیدن به شهروندان مطرح هستند. پیاده راه‌ها، معابری با بالاترین حد نقش اجتماعی هستند که در آنها تسلط کامل با عابر پیاده بوده و از وسایط نقلیه موتوری تنها به منظور سرویس دهی به زندگی جاری در معبر استفاده می‌شود.
احمدزاده ادامه می‌دهد: شهرداری تبریز نیز با اهمیت دادن به این موضوع از سال های گذشته اقدام به ایجاد پیاده راه در مناطق مختلف شهر کرده است که بسیاری از آنها جزو پروژه‌های مهم شهری محسوب می‌شوند. فضاهای شهری هنگامی می‌توانند نظام اجتماعی و شهری را تقویت کنند که به “فضای عمومی” تبدیل شوند و اجرای پروژه‌های پیاده راه سازی از جمله آن ها است.
وی می‌افزاید: پیاده راه‌ها به عنوان پروژه انسان محور، تاثیر مستقیمی بر زندگی افراد دارند و از این رو اجرای این قبیل طرح‌ها از اولویت‌های شهرداری تبریز است. در این خصوص چند پروژه در حال احداث است که از جمله آنها پیاده راه استاد شهریار باغمیشه، پیاده راه فرهنگ، پیاده راه کوچه آبیاری و … است که پیاده راه شهریار باغمیشه جزو بزرگترین این پیاده راه‌ها محسوب می‌شود. از مزیت‌های اجرای این طرح‌ها می‌توان درختکاری، کفپوش کردن کل مسیر، احداث مسیر دوچرخه سواری و خودروی برقی، نصب عناصر محیطی مانند المان، مبلمان شهری و مناسب‌سازی برای استفاده نابینایان و افراد کم‌توان اشاره کرد.
جانشین معاون فنی و عمرانی شهرداری تبریز در ادامه با اشاره به نمونه‌های موفق اجرای این پروژه‌ها مانند پیاده راه تربیت، پیاده راه مقصودیه، پیاده راه شهریار ولیعصر، پیاده راه ارک و پیاده راه لک لر، می‌گوید: عمده دلیل موفقیت این طرح‌ها، اقدام مهندسی مناسب و تامین زیرساخت‌ها بوده است و اگر اجرای پیاده راه‌های در دست اجرا نیز همگام و در همراهی با طرح تهیه شده و با اجتناب از شتابزدگی و آمرانه انجام شود، این طرح‌ها نیز مانند سایر طرح‌ها با رضایتمندی شهروندان روبرو می‌شود.
شرایط برابر برای حضور اقشار مختلف در فضاهای شهری با ساخت پیاده راه ها
سارا طاهری، مسئول مناسب‌سازی فضاهای شهری معاونت فنی و عمرانی شهرداری تبریز در خصوص اهمیت پیاده راه‌ها و مناسب‌سازی آن می‌گوید: یکی از راه‌های تحقق رشد و توسعه جامعه، فراهم کردن زمینه‌های قانونی و تامین بستر کالبدی مناسب برای حضور فعال افراد و ایجاد فرصت‌های مساوی برای اقشار مختلف در دسترسی به فضاهای شهری است که ما در اکثر پروژه‌ها شرایط ایمن و دسترس پذیری را برای همه اقشار جامعه اعم از سالمندان، زنان باردار، معلولان، نابینایان و حتی کودکان در نظر گرفتیم و در بیشتر پروژه‌ها این امر بصورت کامل اجرا شده اعم از خیابان ارامیان (کوچه آبیاری) فاز اول پیاده راه شهریار باغمیشه که شامل اجرای کفپوش نابینایان، رمپ با شیب مناسب، همسطح سازی‌ها، حذف موانع از مسیر تردد افراد، وسیع کردن عرض پیاده رو برای اولویت دهی به عابران پیاده و حتی مبلمان شهری برای سالمندان است.
طاهری در ادامه در خصوص بهسازی پیاده روها که یکی از فضاهای اصلی شهر برای عابران پیاده است، می‌افزاید: با توجه به حجم تردد افراد و تمرکز مراکز درمانی، مناسب‌سازی پیاده روهای ۱۷ شهریور که ضلع شمالی و جنوبی در حال اجرا است، مورد توجه این معاونت بوده و اجرای آن با لحاظ احداث نوار بساوایی، همسطح سازی در محل عبور عابران پیاده، گشایش و همسطح سازی در رفیوژ وسط خیابان، نصب مبلمان به فواصل نزدیک جهت رعایت حال بیماران، سالمندان و مراجعه کنندگان مد نظر قرار گرفته است.
جنبش پیاده راه سازی مبحثی نو و موثر در شهرسازی ایران
آرزو شفاعتی، دکترای جغرافیا و برنامه ریزی شهری در مبحث اهمیت و نقش پیاده راه ها می‌گوید: جنبش پیاده راه سازی علیرغم پیشینه طولانی در مقیاس جهانی مبحثی نو در شهرسازی ایران بشمار می‌آید که غیر از موارد انگشت شمار از جمله محور چهارباغ اصفهان در بقیه موارد چندان موفق نبوده است. عدم توجه به مطالعات امکان سنجی از نظر کالبد و بافت محل، عدم پیش‌بینی پارکینگ و تمهیدات ترافیکی، عدم توجه به سازگاری کاربری‌ها و مبلمان نامناسب و … باعث شده اکثر طرح‌های اجرا شده در مسیر نیل به اهداف اولیه و تحقق حس سرزندگی و پویایی ناموفق باشند.
شفاعتی در خصوص اجرای این طرح‌ها در شهر تبریز ادامه می‌دهد: در شهر تبریز چندین پیاده راه احداث شده که یکی از شاخص ترین این موارد، پیاده راه تربیت است، در این پیاده راه پیش‌بینی پارکینگ طبقاتی از نقاط قوت طرح است ولی طراحی مارپیچ فضای سبز دسترسی سریع و اضطراری به محدوده را با مشکل مواجه کرده، همچنین کاربری‌های مختلط ولی ناسازگار و نصب نامناسب نیمکت‌ها و مبلمان شهری از نقاط ضعف این طرح بشمار می‌آید. در مقابل کاربری‌های مختلط و سازگار، نورپردازی و کفسازی مناسب از نقاط قوت سنگفرش استاد شهریار شهرک باغمیشه محسوب می‌شود که امسال به بهره برداری رسیده است.
ایجاد پیاده راه فرآیندی مثبت در شهرسازی امروزی است
حکیمه قنبری دکترای برنامه ریزی شهری معتقد است: موضوع پیاده راه و احداث مسیرهای انسان محور جزو موضوعات بااهمیت و جذاب مدیریت حمل و نقل محسوب می‌شود. در سال‌های اخیر توسعه حمل و نقل پاک با محوریت پیاده‌ها و دوچرخه سواران مورد تاکید متخصصان امر است. در این بین جذابیت، آرامش، امنیت، عدم استفاده از خودرو، اتصال به خیابان‌های مهم شهر، عدم آلودگی هوا، آلودگی صوتی، سوانح ترافیکی، توجه بیشتر اصناف و کسبه و اهالی به زیباسازی، تجمع مراکز تجاری، دسترسی آسان به این مراکز و ایجاد محیط‌های جمعی زنده و پویای شهر از مزایای ایجاد پیاده راه است.
وی ادامه می‌دهد: از مشکلات اجرای چنین طرح‌هایی می‌توانیم به تردد وسایل نقلیه در مسیر، عدم زیرسازی و کفسازی مناسب، عدم پیوستگی مسیر، سد معبر مشاغل، عدم طراحی مناسب برای توانیابان، عدم تفکیک مسیر دوچرخه، کالسکه، نبود نیمکت و مبلمان مناسب و … اشاره کنیم. اما آنچه که قطعی است، ایجاد پیاده راه فرآیندی مثبت در شهرسازی امروزی است و اکثر کشورها به سمتی حرکت می‌کنند که از ساخت بزرگراه، پل، روگذر و زیرگذر حذر کرده و فضاهای انسان محور با اولویت پیاده را ایجاد کنند.
قنبری در خصوص عملکرد پیاده راه‌های تبریز می‌گوید: پیاده راه‌های خیابان تربیت و فلکه بزرگ ولیعصر موفق عمل کرده‌اند و نقش موثری در ایجاد هویت محلی، جمع‌گرایی، خلق فضای عمومی، ترغیب پیاده روی و جذابیت محلی داشته‌اند. مسیرهای نیمه پیاده همانند پیاده راه ارک تبریز که عبور و مرور یک لاین خودرو را اجازه می‌دهد نیز به نوبه خود نقش کارکردی موثری در ساماندهی منطقه داشته‌اند. هم اکنون پیاده راه شهریار شهرک باغمیشه توسط منطقه ۵ شهرداری در حال اجرا است که پیش‌بینی می‌شود با پهن‌تر شدن مسیر پیاده و محدودتر شدن جریان عبوری خودروها در آن منطقه، اتفاق بسیار جالبی در محیط شهری رخ خواهد داد. پیاده محور کردن یک منطقه با توجه به اینکه ورود و خروج ساکنان جداره پیاده راه و کوچه‌های منتهی به معبر با خودرو با مشکل مواجه خواهد شد به لحاظ اجرایی دشوار است و نیازمند اجماع جمعی ساکنان محلی و پیگیری مجدانه شهرداری منطقه جهت جلب رضایت کسبه و ساکنان محلی است. شاید بتوان گفت دلیل اصلی تاخیر در اجرای پیاده راه خیابان نگارستان (فجر) تبریز تاکنون همین باشد.
وی ادامه می‌دهد: با توجه به چالش‌های موجود، به نظر می‌رسد بودن پیاده راه‌ها و توسعه مسیرهای پیاده محور نسبت به توسعه شهری برای خودروها، بسیار می‌ارزد. شهرسازی تبریز لاجرم باید این مسیر را پیش بگیرد و با توجه به توپوگرافی شهر تبریز، تنگ بودن عرصه فضاهای مسکونی و خیابان‌ها، محدودیت رشد افقی شهر تلاش کند با استفاده از استانداردهای جهانی و مقیاس‌های مناسب، جریان پیاده را در همه جای شهر پررنگتر کرده و حمل و نقل پاک را نهادینه کند.
سعید رضایی دکتری تخصصی رفتار حرکتی نیز با اشاره به اهمیت انسان محور کردن شهرها می‌گوید: یکی از زیر ساخت‌های خوب در این خصوص در شهر تبریز مسیر پیاده روی، در جاده ایل گلی است که با استقبال خوب مردم روبه رو شده است در حالت کلی شهر مکانی برای حضور هست نه گذر و همه پروژه‌های شهری باید در این راستا اجرایی شوند. خرید یک دستگاه اتوبوس ٨ میلیارد و ایجاد یک کیلومتر بالغ بر ١٠٠ میلیارد هزینه دارد ولی استفاده از دوچرخه در مقابل آن بسیار ارزان است و با توجه به اینکه ٧٠ درصد تردد در شهرها در محدوده زیر ١٠ کیلومتر انجام می‌شود، دوچرخه بهترین انتخاب است.
از پیاده راه هایی که در برنامه امسال مدیریت شهری تبریز برای اجرای کفپوش ترافیکی (سنگفرش) لحاظ شده می‌توان به خیابان آرامیان، کوچه ختای، کوچه نورهاشمی، کوچه گلها، کوچه قره باغی، بن بست واقع در کوچه یوشاری، کوچه مشکات، کوچه ثبت، کوچه پاساژ، کوچه آیه الله بنی فضل، کوچه خلیفه گری، تربیت غربی، ارگ حد فاصل کوچه ارگ تا شریعتی، شریعتی شمالی حد فاصل میدان نماز تا محققی، کوچه کرباسی، کوچه خزر، فاز اول و دوم پیاده راه شهریار باغمیشه، پیاده راه فرهنگ، کوچه‌های فرعی خیابان امام حد فاصل چهارراه شهید بهشتی تا رضانژاد، کوچه مستشار، کوچه کمپانی، خیابان امام مقابل مسجد کبود اشاره کرد.