آناهیتا رحیمی
المان‌های شهری، زبان گویای تاریخ و هویت شهری هستند و با توجه به اینکه امروزه، شهرها با سرعت روز افزونی در مسیر توسعه و پیشرفت قرار گرفته‌اند، المان‌های شهری، به عنوان یک کالبد مهم و تأثیرگذار برای معرفی تاریخ و هویت شهری، جزئی جدانشدنی هستند، عناصری که در ایجاد یک هارمونی، می‌توانند نقش ویژه‌ای را ایفا کنند.
میدان‌های ناوونا، پانتئون و باربرینی در رُم را در ذهن خود تجسم کنید؛ هنوز هم مردم را برای دیدن زیبایی‌هایشان دور هم جمع می کنند و این یعنی، بازتاب یک هویت و فرهنگ بومی و ملی در یک شهر.
المان‌های شهری می‌توانند بیانگر یک فرهنگ و اعتقاد، تاریخ و یا قدمت باشند. نمادی که تنها با یک نگاه به آن، می‌توان به تاریخ و فرهنگ یک شهر پی برد. اینجا صحبت از هویت و فرهنگ یک شهر به وسیله المان‌های شهری است که به راحتی می‌توانند هویت یک شهر را برای شهروندان و گردشگران بازگو کنند.
تبریز، پیش به سوی پوست اندازی بصری
تبریز، از جمله شهرهای ایران به شمار می‌رود که در مقاطع مختلف مدیریت شهری و ادوار شوراهای اسلامی شهر، نگاه و توجه نصف و نیمه‌ای به موضوع زیباسازی شهری و ایجاد المان‌ها و جلوه‌های بصری، مبتنی بر هویت ایرانی – اسلامی داشته است. با این وجود، به دلیل فقدان طرح جامع و علمی مشخص در این بخش، به ساز و کارهای عملی و اجرایی تثبیت شده‌ای از منظر چارچوب‌های اجرایی و هنری در این حوزه نرسیده است. با این حال، دوره فعلی مدیریت شهری تبریز، مرکب از شورای شهر و شهرداری تبریز را باید دوره توجه جدی به مسئله زیباسازی محیط شهری، در قالب احداث پیاده‌راه‌ها، نصب المان‌ها، نورپردازی‌ها و دیگر عناصر مرتبط دانست.
این سطح از اقدامات در قالب تدوین و طراحی طرح جامع زیباسازی محیط شهری در دستور کار شهرداری قرار گرفته و بنا بر اعلام مدیران شهری، به زودی با تصویب و عملیاتی شدن این طرح، گام‌هایی جدی‌تر در این بخش برداشته خواهد شد.
لزوم نصب المان و تندیس شهدا، علما و مفاخر در ورودی‌های شهر
شهردار تبریز نیز در این رابطه می‌گوید: المان‌هایی در شأن تبریز در ورودی‌های شهر وجود ندارد و بیشتر، وضعیت نامناسب بصری به چشم می‌خورد که می‌توان المان‌هایی شاخص، به فراخور جایگاه فرهنگی، اسلامی و تاریخی شهر تبریز در نقاط مختلف طراحی و اجرا کرد.
یعقوب هوشیار می‌گوید: تا پایان سال جاری باید نظرات مختلف در این رابطه جمع آوری شود تا به فواصل مشخص، از المان‌های شهری استفاده شود و لازم است تا مناطق ۵، ۶ و ۷ به دلیل واقع شدن در ورودی‌های شهر، طرح المان‌ها را در خور شأن تبریز تهیه و ارائه دهند.
نصب مجسمه‌های برنز مفاخر و سرداران شهید آذربایجان
در این بین مدیرعامل سازمان سیما، منظر شهرداری تبریز نیز در می‌گوید: اولین جشنواره مجسمه‌های فلزی در سال جاری در تبریز برگزار خواهد شد و بعد از اتمام جشنواره مجسمه‌های فلزی، شش مجسمه ۶ متری از جنس برنز و برگرفته از مفاخر و سرداران شهید آذربایجان در سطح شهر تبریز نصب خواهد شد.
اکبر امجدی ادامه می‌دهد: سه دوره سمپوزیوم مجسمه‌های سنگی در تبریز برگزار شده است که در سال آینده نیز، چهارمین سمپوزیوم مجسمه‌های شهری در ابعاد بین المللی و یا ملی برگزار خواهد شد.
امجدی همچنین از نصب مجسمه برنزی شهیدان باکری و فکوری، پروین اعتصامی، ستارخان و باغچه‌بان در تبریز خبر داده و می‌گوید: ساخت مجسمه دو شهید محراب آیت الله قاضی طباطبایی و آیت الله شهید مدنی در مرحله عقد قراداد است.
۴۰۴ مجسمه و المان در سطح شهر تبریز
به گفته امجدی، در حال حاضر ۴۰۴ مجسمه و المان در سطح شهر تبریز وجود دارد؛ اما ساخت مجسمه شهدای مرزبانی، المان و یا تندیس شهدای مدافع حرم نیز، در دستور کار سازمان سیما منظر شهرداری قرار دارد.
تبریز، شهر سرداران جنبش مشروطیت و سرداران شهید، شهر شهید مهدی باکری و شعرای پرآوازه‌ای است که باید نمادی از مردان و زنان غیور و پرآوازه مشروطه را در این شهر به تصویر کشید. المان‌های شهری، گذشته از اینکه نقش ویژه‌ای در معرفی تاریخ و فرهنگ یک شهر ایفا می‌کنند، در جذب گردشگر، ایجاد زیبایی بصری و تزریق آرامش روانی به شهروندان نیز تأثیر بسزایی دارند.
نصب المان در معابر اصلی نامگذاری شده
عضو کمیسیون فرهنگی و اجتماعی شورای اسلامی شهر تبریز نیز در می‌گوید: برنامه‌هایی برای ساخت المان‌های شهری قطعاً وجود خواهد داشت و حتی در این رابطه، شیوه‌نامه‌ای نیز نوشته شده است.
حکیمه غفوری ادامه می‌دهد: تنها المان شهدا مد نظر نیست؛ بلکه در این شهر، عرفا، شعرا، عالمان و چهره‌های ماندگار بسیاری نیز وجود دارند که باید المان آنها وجود داشته باشد. نصب ۲۰ سردیس از مفاخر و مشاهیر فرهنگی، هنری و ادبی در صفه شمالی مقبره الشعراء، آغازی برای این راه است و قصد داریم المان شهدا و عرفایی که معابر اصلی به اسم آنها نامگذاری شده نیز نصب شود.
به گفته عضو کمیسیون فرهنگی و اجتماعی شورای اسلامی شهر تبریز، المان‌های شهری تأثیرگذاری زیادی دارند و با زبان هنر، مردم به راحتی می‌توانند هویت شهری را بشناسند.
المان‌های شهری زبان گویای هویت و فرهنگ شهر هستند
غفوری می‌گوید: تنها بیان و سخن تأثیرگذار نیست و آنچه که مردم به چشم می‌بینند به مراتب تأثیرگذاری بیشتری دارد و امیدوارم به وسیله المان‌های شهری، بتوانیم هویت و فرهنگ شهری را به خوبی برای شهروندان و گردشگران معرفی کنیم.
وی با بیان اینکه المان‌های شهری در اولویت اول باید بیانگر فرهنگ و تاریخچه شهر باشند، ادامه می‌دهد: هر کدام از المان‌های شهری باید در محل مخصوص خود در سطح شهر نصب شوند و در غیر این صورت تأثیر گذاری کمتری خواهد داشت.
روایت تاریخ و فرهنگ شهر از طریق المان‌ها
یک پژوهشگر تاریخ می‌گوید: المان‌های شهری ابتدا در سطح کلان در حوزه شهرسازی تعریف می‌شوند؛ بدین گونه که در طراحی‌های شهری، خود شهر به عنوان یک المان تعریف می‌شود، طوری که از منظر شهری بتوان ریشه‌های فرهنگی مذهبی یک شهر را درک کرد.
کریم میمنت‌نژاد با اشاره به ارتباط میان المان‌های شهری با فرهنگ و تاریخ یک شهر ادامه می‌دهد: شهرهایی که از هویت و صناعت برخوردارند سعی بر این دارند تا المان‌های شهری را به عنوان سمبل‌های شهری با شیوه‌های هنری طراحی، ساخت و سپس در شهر نصب کنند.
وی اضافه می‌کند: تبریز، شهری تاریخی و دارای قدمت است و هر دوره از این شهر، برگرفته از یک تاریخ غنی که در چندین دوره مختلف، پایتخت ایران بوده است.
این پژوهشگر تاریخ بیان می‌کند: در حال حاضر، هنر شهری با المان‌های شهری خود را بیشتر نشان می‌دهد و اگر در گذشته یک بنا یا عمارت یکی از ویژگی‌های شهرسازی به عنوان المان‌های شهری تعریف می‌شد حالا به یک مجسمه، یادبود و یادمان تغییر شکل داده است.
میمنت نژاد می‌گوید: تعدادی از المان‌های شهری انتزاعی است و با برخورداری از زیبایی‌های بصری، در ایجاد چشم‌نوازی، هارمونی‌های ذهنی و آرامش روحی نقش ایفا می‌کنند اما تعدادی نیز با اینکه دارای شکل و فرم زیبایی هستند، دارای مفهوم و هویت و پیام هستند.
المان‌های شهری روایت‌گر تاریخ، فرهنگ و هنر یک شهر هستند که این روایت را به زبان هنر به شهروندان و گردشگران بازگو می‌کنند. یک شهر، گذشته از داشتن ابنیه و خانه‌های تاریخی نیازمند المان‌هایی است که در یک ارتباط چشمی، قادر به بیان و انتقال تاریخ و فرهنگ چندین ساله یک شهر باشند.