مدیرکل محیط‌زیست شهرداری تهران با بیان اینکه در مناطق ۲۱ و ۲۲ شبکه فاضلاب شهری پیشرفت بسیار کمی داشته است، گفت: در مناطق جنوبی پایتخت بخصوص مناطق ۱۸ و ۱۹ شبکه فاضلاب و به تبع آن پذیرندگی پساب در بالادست وجود دارد، اما به دلیل عدم اتصال قسمت‌هایی از شبکه به تصفیه‌خانه‌ها و باز بودن پایان خط، بخشی از فاضلاب وارد معابر شهر می‌شود.
به گزارش جارچی اخبار، حلیا سادات حسینی، مدیرکل محیط‌زیست و توسعه پایدار شهرداری تهران در تحلیل مشکلات موجود در شبکه جمع‌آوری، تصفیه و دفع فاضلاب پایتخت توضیح داد: براساس آیین‌نامه جلوگیری از آلودگی آب، به هر نوع ماده مایع زائد حاصل از فعالیت‌های صنعتی، کشاورزی، دامداری، شهری، بیمارستانی، آزمایشگاهی و خانگی فاضلاب گفته می‌شود. پساب معمولا به آب و خاک تخلیه می‌شود و آلودگی آب یعنی تغییر مواد محلول یا معلق یا تغییر درجه حرارت و دیگر خواص فیزیکی، شیمیایی و بیولوژیکی آب را به همراه دارد، به نحوی که مصرف آن را برای موارد مختلف مضر یا غیرمفید می‌کند.
وی با بیان این که فاضلاب به سه دسته «صنعتی»، «کشاورزی و دامداری» و «شهری، بیمارستانی، آزمایشگاهی و خانگی» تقسیم‌بندی می‌شود، اظهار داشت: آب و خاک منابع پذیرنده آلودگی فاضلاب هستند؛ به عبارتی دیگر، با توسعه یک شهر و عدم مدیریت صحیح فاضلاب، پساب به منابع پذیرنده شهری وارد می‌شود و بار آلودگی آن شهر را تشدید می‌کند که این مساله بروز انواع بیماری‌ها و آسیب‌های محیط‌زیستی را به دنبال دارد. همچنین اگر فاضلاب تصفیه‌نشده انباشته شود، تجزیه مواد آلی آن، انتشار گازهای بدبو را به همراه دارد که این بوی نامطبوع می‌تواند باعث آزار شهروندان شود. بنابراین انتقال سریع و بدون دردسر فاضلاب از منابع تولید و سپس تصفیه و دفع آن نه‌تنها مطلوب، بلکه در جوامع صنعتی ضروری است و جنبه اقتصادی و درآمدزایی نیز دارد.
این مقام مسئول در شهرداری تهران ادامه داد: جمع‌آوری و دفع فاضلاب می‌تواند آسیب‌هایی را نیز به همراه داشته باشد، چراکه باعث عدم نفوذ بخشی از منابع آبی به سفره‌های آب زیرزمینی می‌شود و نرخ فرونشست زمین را افزایش می‌دهد. البته با برنامه‌ریزی دقیق و تزریق مصنوعی سفره‌های آب زیرزمینی، می‌توان تا حدی از تشدید این خطر جلوگیری کرد.
امکان بازچرخانی فاضلاب منازل با راه‌اندازی سیستم تصفیه خانگی
حسینی با اشاره به بخش‌های تشکیل‌دهنده فاضلاب منازل گفت: فاضلاب خانگی خالص از بخش‌هایی نظیر فاضلاب بهداشتی خانه‌ها مانند توالت، دستشویی‌ها، حمام‌ها، ماشین‌های لباس‌شویی و ظرف‌شویی، پساب آشپزخانه‌ها و فاضلاب حاصل از شست‌وشوی قسمت‌های مختلف خانه تشکیل می‌شود که شهروندان می‌توانند بخشی از این پساب را در همان منبع تولید یعنی داخل منزل خود بازچرخانی کنند، به نحوی که می‌توان با راه‌اندازی سیستم تصفیه خانگی، از فاضلاب تصفیه‌شده منزل برای آبیاری فضای سبز پیرامون خانه بهره‌برداری کرد.
وی افزود: باید توجه داشت که آنچه در شبکه‌های جمع‌آوری فاضلاب شهری به عنوان فاضلاب خانگی جریان دارد، علاوه بر فاضلاب خانگی خالص، دارای مقداری فاضلاب به‌دست‌آمده از مغازه‌ها، فروشگاه‌ها، تعمیرگاه‌ها، کارگاه‌ها، رستوران‌ها و … نیز هست که به‌ناچار در سطح شهر و به صورت پراکنده وارد کانال‌های جمع‌آوری فاضلاب می‌شود.
کاهش نرخ فرونشست زمین با گسترش بازچرخانی آب
مدیرکل محیط‌زیست و توسعه پایدار شهرداری تهران با تاکید بر این که در عصر حاضر، کمبود منابع آب و افزایش نیازهای آبی جوام باعث شده است که روان‌آب‌های سطحی به عنوان یکی از منابع مهم تامین آب تلقی شوند، عنوان کرد: در چنین شرایطی، مدیریت، کنترل و ساماندهی روان‌آب‌های سطحی با توجه به جنبه‌های محیط‌زیستی و کیفیت آب، از اهمیت ویژه‌ای برخوردار است. این در حالی است که افزایش روند توسعه شهری و تغییر کاربری اراضی در بخش‌های مختلف تهران باعث عدم امکان استفاده از چاه‌های جذبی در دفع فاضلاب‌های شهری شده است و این مساله در کنار برداشت بیش از حد از منابع آب‌های زیرزمینی در مصارف شرب، کشاورزی، صنعتی، فضای سبز و … ، تشدید روند فرونشست پایتخت را به همراه داشته است.
این مقام مسئول در شهرداری تهران تاکید کرد: در این وضعیت یکی از مهمترین اقدامات برای کاهش نرخ فرونشست زمین، گسترش بازچرخانی آب در شبکه مدیریت آب و فاضلاب شهری است. البته در شهر تهران، احداث شبکه‌های جمع‌آوری فاضلاب همواره در اولویت پروژه‌های شهری قرار داشته است، اما اصلی که تا کنون مورد غفلت قرار گرفته، مساله بازچرخانی آب است؛ اگرچه در سال‌های اخیر اقداماتی برای بهبود وضعیت بازچرخانی آب در پایتخت انجام شده است.
وی با بیان این که در بیشتر شهرهای کشورمان، معمولا شبکه فاضلاب پس از توسعه شهر احداث شده است، گفت: در چنین شرایطی شبکه فاضلاب در مسیر احداث خود با موانع و مشکلات بسیاری مواجه می‌شود که ایجاد نقاط انفصال متعدد را به همراه دارد. پساب‌های جمع‌آوری‌شده نیز در این نقاط انفصال از شبکه فاضلاب خارج و معمولا وارد شبکه جمع‌آوری آب‌های سطحی می‌شوند. این موضوعی است که در سال‌های اخیر حتی در شهر تهران نیز با توجه به سرعت پایین اجرای شبکه فاضلاب، گریبان‌گیر پایتخت شده است.
فاضلاب بخش‌هایی از مناطق ۱۸ و ۱۹ وارد معابر و کانال‌های شهری می‌شود
حسینی همچنین در پاسخ به این سوال که کدام مناطق پایتخت از نظر عدم تکمیل شبکه فاضلاب شهری یا دسترسی نداشتن مناسب به تصفیه‌خانه دچار مشکل هستند، اظهار داشت: با توجه به گستردگی پهنه شهری تهران، برای پاسخ به این سوال باید مشکلات مربوط به شبکه فاضلاب را براساس مناطق مختلف تقسیم‌بندی کرد؛ به نحوی که در مناطق جنوبی پایتخت بخصوص مناطق ۱۸ و ۱۹ شبکه فاضلاب و به تبع آن پذیرندگی پساب در بالادست وجود دارد، اما به دلیل عدم اتصال قسمت‌هایی از شبکه به تصفیه‌خانه‌ها و باز بودن پایان خط، بخشی از فاضلاب وارد شهر می‌شود.
مدیرکل محیط‌زیست و توسعه پایدار شهرداری تهران ادامه داد: متاسفانه در بخش‌هایی از مناطق ۱۸ و ۱۹ شهر تهران شاهد آن هستیم که تعداد قابل توجهی از مشترکان به شبکه فاضلاب متصل شده‌اند، اما به دلیل این که پایان شبکه به تصفیه‌خانه‌ها نمی‌رسد، پساب واردشده به شبکه در برخی نقاط به دلیل گرفتگی یا اتمام شبکه، به معابر، نهرها، مسیل‌ها و کانال‌های شهری می‌ریزد که این معضل را در محلات مختلفی از جمله خلازیر مشاهده می‌کنیم.
وی در ادامه تاکید کرد: در بخش‌هایی از جنوب تهران به‌ویژه مناطق ۱۸ و ۱۹ که فاضلاب به شکل‌های مختلف وارد معابر یا کانال‌های شهری می‌شود، معضلات عدیده‌ای از جمله بوی نامطبوع، ورود پساب آلوده به زمین‌های کشاورزی، ایجاد حوضچه و دریاچه‌های فاضلاب و تولید گنداب و مرداب بروز پیدا می‌کند که نتیجه این مشکلات نیز انتشار آلودگی و سلب آسایش اهالی این محدوده‌ها است.
فقدان یا کارکرد نامناسب تصفیه‌خانه‌ها در مناطق ۲۱ و ۲۲ تهران
حسینی با اشاره به مشکلات متعدد موجود در فرآیند جمع‌آوری، تصفیه و دفع فاضلاب در غرب تهران گفت: در مناطق ۲۱ و ۲۲ به عنوان غربی‌ترین مناطق تهران، علاوه بر نبود تصفیه‌خانه، شبکه فاضلاب شهری نیز پیشرفت بسیار کمی داشته است. بر این اساس، معضل شبکه فاضلاب این مناطق را می‌توان به دو دسته تقسیم کرد؛ در منطقه ۲۲ فاضلاب برج‌ها و مجتمع‌های بزرگ و در منطقه ۲۱، پساب صنایع.
مدیرکل محیط‌زیست شهرداری تهران با بیان این که در بخش‌هایی از مناطق ۲۱ و ۲۲ با توجه به فقدان یا کارکرد نامناسب تصفیه‌خانه‌های مجتمع‌های مسکونی و صنایع، پساب ناشی از آنها وارد محیط‌های پذیرنده می‌شود، عنوان کرد: یکی از مصادیق مهم در این زمینه، در ضلع شمال غربی دریاچه شهدای خلیج فارس (چیتگر) قابل مشاهده است که فاضلاب مجتمع‌های مسکونی بالادست، مرداب وسیعی را ایجاد کرده و منجر به آلودگی محیط و تولید بوی نامطبوع شدید شده است. این در حالی است که در این محدوده، برخی مجتمع‌های مسکونی نیز به صورت تانکری فاضلاب خود را به مسیل‌ها و کانال‌های اطراف منتقل می‌کنند.
وی همچنین یادآور شد: در منطقه ۲۱ نیز که کارخانجات و کارگاه‌های زیادی مستقر هستند، فاضلاب صنایع بعضا به صورت غیرقانونی و تصفیه‌نشده وارد کانال‌ها و روددره‌های اطراف می‌شود که این مساله آلودگی‌های بهداشتی و زیست‌محیطی شدیدی را به دنبال دارد.
وجود نقاط انفصال متعدد درون‌شهری در شبکه فاضلاب تهران
حسینی درباره وضعیت شبکه فاضلاب در حریم شمالی شهر تهران نیز توضیح داد: در حریم شمالی پایتخت در منطقه یک یعنی در محدوده‌های بالادست دربند، درکه، دارآباد و … ، با توجه به این که واحدهای مستقر، عموما انشعاب قانونی آب شرب ندارند، از امکان دریافت فاضلاب شهری نیز محروم هستند. در چنین شرایطی، عمومل فاضلاب تولیدشده در این محدوده‌ها به رودخانه‌ها و مسیل‌های اطراف می‌ریزد و منجر به آلودگی آب در بالادست شهر تهران می‌شود.
مدیرکل محیط‌زیست شهرداری تهران با تاکید بر این که در سطح پایتخت نیز نقاط انفصال متعددی در شبکه فاضلاب شهری وجود دارد، خاطرنشان کرد: نقاط انفصال درون‌شهری که شامل نقاط متنوع و با پراکنش گسترده‌ای در اغلب مناطق تهران هستند، منشأهای مختلفی دارند، از جمله این که منبع برخی از آنها پساب‌های صنعتی و منشأ برخی دیگر، فاضلاب مجتمع‌های مسکونی و تجاری یا حتی فاضلاب مراکز درمانی است که به سمت کانال هدایت آب‌های سطحی، مسیل‌ها و … منحرف می‌شود.
امکان پیگیری قضایی معضل نقاط انفصال شبکه فاضلاب تهران
این مقام مسئول در شهرداری تهران با تاکید بر شناسایی نقاط انفصال درون‌شهری در شبکه فاضلاب پایتخت گفت: اداره‌کل محیط‌زیست و توسعه پایدار با همکاری اداره‌کل خدمات شهری، شرکت خاکریز آب و معاونت فنی و عمرانی شهرداری تهران، این نقاط را شناسایی کرده‌اند و تا جایی که در حیطه کاری مدیریت شهری بوده، نسبت به رفع آنها اقدام شده است. همچنین برخی نقاط نیز براساس تفاهم‌نامه بین وزارت نیرو و شهرداری تهران و بندهای تبصره ۳، به‌منظور حل معضل به شرکت آب و فاضلاب استان تهران معرفی شده‌اند.
وی در پایان تصریح کرد: در صورتی که مشکل نقاط انفصال شبکه فاضلاب پایتخت بدون متولی و بدون اقدام باقی بماند، مساله برای پیگیری قضایی به اداره‌کل محیط‌زیست استان تهران ارجاع خواهد شد. البته خود شهرداری نیز در راستای رفع این معضل، برای احداث تصفیه‌خانه‌های محلی با هدف بازچرخانی آب و آبیاری فضای سبز برنامه‌ریزی کرده است که در سال ۱۴۰۲ تصفیه‌خانه خلیج فارس در منطقه ۱۹ و تصفیه‌خانه مسیل باختر در منطقه ۸ در همین راستا به بهره‌برداری رسیده‌اند.