طرح کلان ملی شتابدهنده خطی که در تولید رادیو دارو کاربرد دارد، از سال ۹۱ تصویب شده و علی‌رغم پیشرفت قابل توجه آن در دانشگاه امیرکبیر ولی به دلیل عدم اختصاص اعتبارات متوقف شده است.
به گزارش جارچی اخبار، به نقل از ایسنا، پروژه طراحی و ساخت سیکلوترون از سال ۱۳۹۱ با محوریت دانشگاه صنعتی امیرکبیر با هدف ایجاد باریکه پروتون جهت تولید رادیو ایزوتوپ‌های مورد استفاده در دستگاه PET آغاز شد.
این سیکلوترون از قسمت‌های مختلفی چون “مگنت”، “کاواک”، “چشمه یونی”، “سامانه RF و LLRF”، “سامانه خلأ”،”سامانه خنک کننده”، “سامانه تقویت کننده توان” و “سامانه منابع تغذیه” تشکیل شده است.
توان این شتابدهنده ۱۰ میلیون الکترون ولت (EMU) است و برای تولید رادیو داروهای PET (تصویربرداری به روش همزمانی) از آن استفاده می‌شود.
تصویربرداری به روش PET نیز یکی از روش‌های تشخیص درمانی است که تصویر را با دقت و کیفیت بالا و نویز (اختلال) بسیار اندک دراختیار متخصصان بیمارستانی قرار می‌دهد. برای تصویربرداری به روش PET باید یک نوع رادیو دارو به بدن فرد بیمار تزریق شود که این رادیوداروها توسط دستگاه سیکلوترون تولید می‌شود.
از آنجا که نیمه عمر رادیو داروهایی که تولید می‌شود، بسیار کوتاه است، سیکلوترون حتما باید در بیمارستان باشد تا بتواند درکنار دستگاه PET قرار گیرد و در زمان نیاز، رادیو دارو را در همان جا تولید و برای مصرف عرضه کند.
این طرح در حالی در نیمه راه تکمیل و ساخت قرار دارد که اعتبارات آن در سال‌های اخیر به آن تزریق نشده است و اکنون دکتر حسین آفریده، مجری طرح کلان سیکلوترون (شتابدهنده حلقوی) و استاد دانشکده فیزیک و مهندسی انرژی دانشگاه امیرکبیر خبر از توقف این طرح کلان ملی را داده است.
این طرح یکی از طرح‌های کلان شورای عالی علوم، تحقیقات و فناوری (عتف) است و از آنجایی که این طرح دارای کارفرما (سازمان انرژی اتمی ایران) است، در فهرست ۴۸ طرح کلان این شورا باقی ماند، ولی به دلیل عدم تخصیص اعتبارات به سرنوشت نامعلومی دچار شده است.
این طرح در بخش طراحی مفهومی و طراحی مهندسی ۱۰۰ درصد و در بخش ساخت بیش از ۵۰ درصد پیشرفت داشته است.
دکتر آفریده، مجری طرح سیکلوترون در گفت‌وگو با ایسنا، با تاکید بر اینکه این پروژه کلان متوقف شده است، اعلام می‌کند که ۴۸ درصد فیزیکی این پروژه باقی مانده است و برای ادامه نیاز به تزریق اعتبارات دارد.
وی نیاز مالی این پروژه را اعتباراتی بالغ بر ۳۰ میلیارد تومان می‌داند تا ساخت این دستگاه “های‌تک” به فاز نهایی ساخت وارد شود.
این استاد دانشگاه صنعتی امیرکبیر یادآور می‌شود که در دولت قبل هیچ پولی برای توسعه این طرح اختصاص داده نشده است و از سازمان انرژی اتمی برای توسعه این طرح تقاضای حمایت شده است.
آفریده خاطر نشان می‌کند که درحال حاضر ۱۷۰ شتابدهنده خطی در کشور وجود دارد و نیاز کشور به این دستگاه را ۲۸۰ شتابدهنده دیگر می‌داند.
وی تحقیقات زیربنایی را یکی از راه‌های سرمایه گذاری در پروژه‌های بزرگ عنوان کرد؛ چرا که براین اساس می‌توانیم دانشجویان و فارغ التحصیلان این رشته را مشغول به کار کنیم.
پروژه سزامی طرح مشترک بین ۸ کشور منطقه با هدف ساخت یک ماشین سنکروترون (ماشین عظیم تولید پرتو ایکس با فرکانس قابل تنظیم) جهت استفاده در کاربردهای علمی است.
این پروژه جزء علوم مهندسی پیشرفته فیزیک ذرات محسوب می‌شود و در اجرای پروژه‌هایی در زمینه‌های علمی از جمله پزشکی، محیط زیست و کشاورزی قابل استفاده است.
ایران در سال ۱۳۸۶ به عضویت پروژه سزامی (تابش نور سنکروترون) درآمد، ولی اکنون با نپرداختن حق عضویت در حال از دست دادن صندلی در این پروژه است.
دکتر آفریده در گفت‌وگو با ایسنا با اشاره به عدم پرداخت حق عضویت در پروژه سزامی تاکید دارد که عدم پرداخت حق عضویت موجب می‌شود که ایران صندلی خود را از دست دهد.
وی بدهی ایران به سزامی را حدود ۸ تا ۹ میلیون دلار عنوان می‌کند و می‌گوید: اینکه ما بدهکار هستیم و حق عضویت را پرداخت نکرده‌ایم، زیاد مناسب نیست؛ چرا که محققان و پژوهشگران ایرانی زمانی که می‌خواهند از خدمات سزامی استفاده کنند، به آنها اعلام خواهد شد که آنها حق عضویت نداده‌اند و برخورد با محققان ایرانی در سطح شهروندان درجه ۲ خواهد بود.
مجری طرح کلان سیکلوترون ادامه می‌دهد: به منظور ادامه همکاری ایران با این پروژه مشترک بین‌المللی پیشنهاد می‌دهم که این حق عضویت در قالب وجه نقد ارائه نشود، بلکه با اجرای طرح‌های تحقیقاتی و خدمات به سزامی این همکاری ادامه یابد.
وی با بیان اینکه از این طریق می‌توان از خدمات بیشتر سزامی استفاده کرد، یادآور شد: وزارت علوم، تحقیقات و فناوری متولی این امر است و این وزارتخانه باید دولت را برای پرداخت این پول متقاعد کند و از سوی دیگر نماینده ایران در سزامی، رایزنی‌های لازم را انجام دهد تا نیازهای تکنیکال این پروژه بین‌المللی را دریافت و این نیازها را به کشور معرفی کند.
وی اضافه کرد: با معرفی این نیازمندی‌ها هر کدام از مراکز پژوهشی، دانشگاه‌ها و مراکز صنعتی که توانمندی لازم را دارند، می‌توانند در جهت رفع این نیازمندی‌ها مشارکت کنند.
به گفته این استاد دانشگاه صنعتی امیرکبیر، دولت به جای آنکه ۸ تا ۹ میلیون دلار حق عضویت به سزامی دهد، این هزینه را به این مراکزی که در رفع نیازمندی‌ها مشارکت دارند، بپردازد تا از این طریق هم بدهی ایران به سزامی کم شود و هم از مراکز تحقیقاتی کشور حمایت شده است.
مجری طرح کلان ملی سیکلوترون به بیان توانمندی‌های ایران در حوزه شتابدهنده‌ها پرداخت و افزود: امروز کشور در زمینه شتابدهنده‌ها توانمندی‌های خوبی یافته است و از آنحایی که شتابدهنده‌ها دارای موضوعات مشترکی هستند، کشور می‌تواند خدماتی را برای صنایع خارج از کشور نیز ارائه دهد.
وی رفع نیازمندی‌های فنی سزامی را یکی از زمینه‌هایی دانست که ایران می‌تواند از توانمندی‌های خود استفاده کند، افزود: کافی است که ایران آمادگی خود را اعلام کند که درچه حوزه‌هایی قادر به ارائه خدمات است.
آفریده با تاکید بر اینکه این نوع همکاری‌ها با چنین پروژه‌هایی مانند سرن سابقه داشته است، گفت: در سرن ایران این همکاری را دارد، به گونه‌ای که ایران در قالب اجرای کار فنی حق عضویت خود را پرداخت می‌کند. این کار معمول در دنیا است و سایر کشورها نیز این همکاری را دارند.