به گزارش خبرنگار جارچی اخبار نزدیک به چند هزار سال است که آخرین شب پاییز یعنی شب یلدا که درازترین شب سال است توسط ایرانیان جشن گرفته می شود و آیین ها و رسومات مختلفی در این شب به یاد ماندنی در کنار هم سپری می کنند، شب زیبایی که در شهرهای مختلف ایران آداب و رسومی دارد.
براساس نظر پژوهشگران و محققان تاریخ، یلدا یک واژه سریانی به معنای میلاد است و از چهار قرن بعد از میلاد مسیح، شب یلدا به عنوان روز تولد مهر بین مسیحیان رواج داشته است اما در ایران، یلدا به معنای خورشید است و برگزاری مراسمهای ویژه آن سابقه چند هزار ساله دارد.
فلسفه برگزاری مراسمهای ویژه شب یلدا در ایران، ریشه در شغل و معیشت مردم آن زمان داشته و از آنجا که شغل مردم در گذشتهها کشاورزی و دامداری بوده و زمستان آغاز تعطیلی کار آنها به شمار میرفته، در واقع آخرین روز پاییز و ورود به فصل تعطیلی کار را به نحوی گرامی میداشتند.
یلدا در یزد به عنوان «شب چله» یا «شو چله» یاد میشود و یزدیها سابقه دیرینهای در برپایی آیین این شب به یادماندنی دارند. آیین شب یلدا از دیرباز در یزد رواج داشته و از قرنها پیش این مراسم با عقاید و ویژگیهای خاص خود برگزار میشد و امروز نیز بخشی از این عقاید همچنان پابرجاست.
اتمام فصل پاییز با شکمبه شوران در یزد
یزدیها روز آخر آذر را روز شکمبه (سیرابی)شوران نام نهاده بودند چرا که معتقد بودند در این روز یک نفر برای شستن سیرابی داخل پاکنه (جوی آب) شده و وقتی بیرون امده خورشید در حال غروب کردن بوده است.
در گذشته اعتقاد بر این بود که روز اول دی روز تولد خورشید است بنابراین سعی می کردند شب را بیدار بمانند و به همین جهت لحاف کرسی می گذاشتند و کوچکترها در خانه بزرگترها( پدربزرگ و مادربزرگ) جمع میشدند که از نظر صله رحم کار بسیار پسندیده ای بوده است. اما برای اینکه به صاحبخانه به خاطر خرید این همه خوراکی فشار اقتصادی وارد نشود، هر یک از مهمانان خرید یکی از این خوراکیها را بر عهده میگیرند و صاحبخانه اغلب به طبخ شام میپردازد.
«شب چره» پای ثابت خوارکیهای یلدا در یزد
آجیل که در بسیاری از فرهنگها به آن «شب چره» می گویند، برگرفته از همان «شب چله» است که پای ثابت خوراکیهای شب یلداست. تنقلاتی نظیر برگ زردآلو ،الو ،برگ الو ،نخود، کشمش ، شیرینی (نماد برکت و پیروزی نور و خورشید)، میوه هایی به رنگ سرخ( قرمز) که نماد روشنایی و نور در شب بوده نظیر انار قرمز و هندوانه قرمز و همچنین خوراکی هایی نظیر چغندر قرمز،شلغم و هویج پخته از خوراکیهای شب چله بوده که برروی کرسی قرار داده و صرف می کردند.
در گذشته معتقد بودند کسی که درشب چله هندوانه بخورد سرما نمی خورد و هندوانه را داخل زیرزمین روی ریگ می گذاشتند و اگر می تونستند تا نوروز نیز نگه می داشتند.
پیرمردها و پیرزن ها برای بچه ها قصه می گفتند و برای تنوع بیشتر چیستان هایی مثل«عجایب صنعتی دیدم در این شهر که بی جان دنبال جان دار می گشت» مطرح می کردند که منظور خیش شخم زنی بود.
تفال به حافظ، خواندن اشعار سعدی، حافظ و شاعران نامی ایران، هدیه دادن به نوعروسان،دعوت نوعروس به مراسم شب چله، عیدی دادن به بچه ها و کوچکترها و بررسی مشکلات و گرفتاری های اقوام و تلاش برای رفع آن ها از رسومات ارزشمند این شب نشینی بوده است.
بچه ها نیزدراین شب سرگرمی های خود را داشتند که برای نمونه می توان به فال گیری با گردو اشاره کرد بدین صورت که گردو را می شکستند که مغزدار بودن آن به منزله خوب امدن فال و پوکی گردو به منزله بد آمدن فال بود.
شولی، گرمابخش سفرههای شب یلدای یزدیها
شام شب چله نیز در بسیاری از نقاط استان یزد شولی یزدی و فسنجان است و با توجه به اینکه شولی آشی با طبع خنک است، گرمی فسنجان را میگیرد و اصلا به خاطر تناول این همه آجیلهای گرم، خوردن شولی نه تنها در شب یلدا بلکه در ایام نوروز نیز به یک سنت در یزد تبدیل شده است.
شب یلدا آیینهای ویژه دیگری نیز دارد و این شب برای عروسهایی که به قول یزدیها زیر عقد هستند، بیش از دیگران هیجان انگیز است. رسم خنچه برون اگرچه کمرنگتر شده یا برعکس در برخی مناطق بسیار افراطی برگزار میشود اما در هر حال هنوز یکی از رسوم به جای مانده از روزگاران قدیم در شب چله است.
در شب یلدا، عروس که هنوز به خانه بخت نرفته و در عقد داماد اما در منزل پدری است، به خوبی توسط خانواده همسرش پذیرایی میشود.
آیین خنچه برون در شبهای یلدا
خانواده داماد که یزدیها اصطلاحا به آنها «دامادونیها» میگویند، در شب یلدا چندین سینی بزرگ را خنچه بندی میکنند و انواع خوراکیهای مرسوم در شب چله را در آن میچینند و به خانه عروس میبرند.
در گذشته این سینیها که کف آن با پارچه ترمه تزئین میشد، شامل یک سینی انار و هندوانه و سایر میوههای یلدایی، یک سینی شیرینی و آجیلهای شب یلدا و یک سینی هدایایی شامل لباسهای زمستانه برای عروس بوده است.
در برخی مناطق این رسم منسوخ شده اما در برخی مناطق دیگر این رسم به شکلی افراطی ادامه دارد به نحوی که یک رسم ساده و زیبا به تشریفاتی در حد سفره عقد تبدیل شده است و سینیهای مملو از خوراکی، هدایای گرانقیمت برای عروس و … شب یلدا را برای برخی خانوادهها به لحاظ اقتصادی سخت کرده است.
در برخی مناطق استان، علاوه بر سینی میوه و آجیل و شیرینی و لباسهای زمستانی برای عروس، در یک سینی نیز شامی به اندازه خانواده داماد تدارک دیده میشود تا خانواده عروس دچار زحمت نشود و پس از اینکه خوراکیها به منزل پدر عروس برده شد، دو خانواده در کنار یکدیگر با تناول محتویات این سینیها، طولانیترین شب سال را سپری میکنند.