مدیر پایگاه میراث جهانی گنبد قابوس از مخاطراتی که این برج با آن روبه‌روست گفت و به ترک‌های اشاره کرد که بیش از ۲۰ سال است روی بنا وجود دارند و فعال هم نیستند.
به گزارش جارچی اخبار به نقل از ایلنا، مدتی‌است که خبر ترک برداشتن برج قابوس که از جمله میراث جهانی ایران است اذهان عمومی را نگران کرده است. در اخباری که در شبکه‌های اجتماعی دست به دست می‌شود، آمده: «برج تاریخی و یادگار هزارساله و چشم و چراغ فرهنگ و تاریخ هزاران‌ساله گنبدقابوس، در جداره داخلی گنبد ترک برداشته و این اتفاق و استمرار بی‌توجهی به حفظ و مرمت این بنای تاریخی، در آینده‌ای نه چندان دور می‌تواند مخاطرات جدی برای این یادمان تاریخی و افسوسی ماندگار برای نسل امروز و فرزندان ما به بار آورد».
عبدالمجید نورتقانی (مدیر پایگاه میراث جهانی گنبدقابوس) با تاکید برآنکه این ترک‌ها جدید نیستند و حتا در زمانی که داده‌های لازم برای پرونده ثبتی برج قابوس تهیه می‌شد این ترک‌ها وجود داشتند و گزارش شده‌اند، گفت: نکته قابل تامل آن است که این ترک‌ها به ما می‌گوید که گنبد قابوس نیازمند انجام طرح مطالعاتی دقیق است. حدود یک سال است که بر انجام مطالعات سلامت سازه تاکید داریم و جمع‌بندی آن نیز ارائه و در وزارت میراث و گردشگری نیز مصوب شده است.
او در پاسخ به این سئوال که آیا ترک‌ها بنا را تهدید می‌کنند، گفت: تا مطالعات دقیق درخصوص سلامت سازه انجام نشود، صراحتا نمی‌توانیم دراین باره صحبت کنیم. بر آن هستیم تا مطالعات را انجام و داده‌های میدانی را جمع آوری کنیم در آن زمان می‌توانیم پاسخ روشنی به پرسش دهیم. اما بر اساس دانش کلی که وجود دارد، باید بگویم که با بنا و معماری هزار ساله‌ای روبه رو هستیم که در سده اخیر ۳ زلزله بیش از ۶ ریشتر را پشت سر گذاشته که سبب تخریب بسیاری از بناهای شهرهای اطراف و حتا شهر گنبد قابوس شده اما این بنا سرپا باقی مانده است. عوامل محیطی همچون زلزله‌ها می‌توانند عامل بوجود آمدن ترک‌ها باشند اما بازهم صحبت دراین باره نیازمند انجام مطالعات دقیق است.
نورتقانی یادآور شد: برای تایید سلامت سازه علاوه بر ترک‌های موجود با سه مخاطره روبه رو هستیم. نخست آنکه آیا کنش هسته باقی مانده بنا با آن چیزی که در سال ۱۳۱۰ توسط آندره گودار مرمت شده، برقرار است. در آن زمان پای بنا آسیب دیده بود و آندره گودار با استفاده از آجرهای شهر باستانی جرجان مرمت برج قابوس را انجام داد. یکی از سئوالات اساسی ما آن است که آیا این مرمت انجام شده با هسته باقی مانده اصلی دارای کنش است یا خیر. چالش بعدی ما این است که اگر این بنا را همچون یک پایه یا شمع در نظر بگیریم، اینگونه است که این پایه روی مرداب قرار گرفته چراکه آب‌های زیرسطحی در شهر گنبد قابوس خیلی بالاست و پی بنا که حدود ۱۰ متر داخل زمین فرو رفته تقریبا روی آب است و حدود یک متر و نیم زیر پی بنا در داخل آب زیرسطحی است.
او خاطرنشان کرد: تغییر ترازها در طول سال اتفاق می‌افتد و تپه‌ای که حکم نیروی نگهدارنده برج قابوس را دارد در دهه‌های گذشته حدود دهه‌های ۴۰ شمسی و قبل از آن با مداخلاتی روبه رو بوده اکنون کنش سازه‌ای برج و تپه نیازمند بررسی شده است که باید آزمایش‌های ژئوفیزیک درباره آن انجام شود. چالش بعدی به ۱۵۰۰ آجری بازمی‌گردد که مشکلاتی در دهه ۴۰ برای مرمت برج به وجود آوردند. آجرهای روی سطح گنبد رک درواقع آجرهای ریشه‌داری هستند که در سومین رج با ملات گچ کار شده‌اند و همانند سقف‌های شیروانی پشت بخشی از سطح خالی است که حکم هواکش را دارد. آجرهایی که در دهه ۴۰ کار شده علاوه بر آنکه نیاز به مرمت دارند و تعدادی هم باید با آجرهای مناسب‌تر جایگزین شوند. متاسفانه در آن سال‌ها آجرهای ریشه داری کار نشده و خطایی کار شده و بندکشی شده‌اند و اکنون در میان آن‌ها گرد و خاک رفته و شاهد تجمع خاک هستیم که محل مناسبی برای روییدن گیاهان شده. این بخش گنبد رک مورد مطالعه اساتید دانشگاه شهید بهشتی قرار گرفته و اکنون با مصوب شدن طرح مرمتی آن با تخصیص اعتبار حدود ۳۰۰ میلیون تومان در دست اجراست. این درحالی است که عدد مورد نیاز حداقل بیش از ۵ میلیارد تومان خواهد بود. امیدواریم تا آخر دولت این میزان اعتبار تخصیص یابد و بتوانیم مرمت را به پایان برسانیم.
مدیر پایگاه میراث جهانی گنبد قابوس تاکید کرد: برای انجام کارهای پایه‌ای و سلامت بنا نیازمند سه کار هستیم. نخست آنکه باید طرح مطالعات سلامت بنا آغاز شود و به جمع آوری داده‌ها توسط نسب ابزار مناسب و انجام آزمایش‌ها روی مواد و آجرها بپردازیم و در نهایت به پایش دقیق سلامت بنا در بازه زمانی طولانی مدت به صورت پیوسته بپردازیم. تاکنون مطالعاتی روی سازه انجام نشده و از سال ۱۳۹۸ تا ۱۴۰۱ مطالعات روی مرمت پوسته خارجی گنبد رک انجام شده.
او درخصوص چرایی عدم انجام مطالعات لازم درخصوص سلامت سازه تا این لحظه گفت: ضرورت انجام مرمت پوسته خارجی گنبد رک در زمره ملزومات اضطراری بود. با توجه به آنکه درحال حاضر ترک‌های موجود در بنای گنبد قابوس فعال نیستند از این رو این مطالعات تاکنون در اولویت نبود. هرچند نمی‌توان صراحتا عنوان کرد که نمی‌توان نگران این ترک‌ها بود چراکه هر ترک نشان دهنده مخاطره‌ای‌ست اما درحال حاضر این ترک‌ها زنده نیستند و فعالیت آن‌ها ادامه ندارد و در حرکت و باز شدن نیستند. حدود ۲۰ سال است که این ترک‌ها با همین شرایط، شکل و اندازه روی بنای گنبد قابوس هستند.
نورتقانی افزود: تعدادی ترک در امتداد پایه‌ها در پوسته خارجی و تعدادی ترک هم در سطح جبهه غربی داخل بنا وجود دارد. سیلی که در سال ۱۳۹۸ آمد میزان رطوبت موجود در بنا را تغییر داده که آن هم نیازمند مطالعه است. داربست‌ها نیز تا زمان اتمام مطالعات باقی خواهند ماند. امیدواریم با تخصیص اعتبارات کارها پیش رود.