یادداشتی از عباس دارایی
طی سالهای اخبار ناگواری در خصوص «تخریب باغ گیاه شناسی» ، «طرح اکتشاف نفت در کویر» و «جاده سازی در مناطق حفاظت شده» مشکلات موجود در دریاچه ارومیه، اشترانکوه ، جنگل ابر، پریشان ،میانکاله، تالاب فریدون کنار و غیره و طرح های «سد سازی» و عدم رعایت حق آبه تالاب ها، طرح «اکتشاف نفت» در کویر و استخراج معدن مس در یزد و طرح انتقال آب دریای خزر به کویر سمنان موضوع «شکار غیرمجاز» و موارد بسیار دیگر را شنیده و خوانده ایم که تمامی این موضوعات مرتبط به محیط زیست ، این حوزه را به چالش کشیده اند .
در حالی لرستان یکی ازمناطق ویژه کشورازحیث تالاب ها و مناطق طبیعی وتفریحی در سطح کشور به شمار می رود که مردم هر روز شاهد تهدیدات و تخریب های منابع زیستی هستند به گونه ایی که امروز تالاب های این استان که عمدتا در جنوب لرستان واقع شده اند در حال مرگ تدریجی هستند .
جنوب لرستان دارای تالاب های فصلی و دائمی چون گری بلمک، گری جمجمه، تکانه، لفانه، کبود و زردابه است که تالاب گری بلمک با بیش از ۵۰۰ هکتار وسعت بزرگترین آنهاست
در سالیان اخیر تالاب های این استان به ویژه تالاب گری بلمک انواع تهدیدات و تخریب های بی سابقه ای را تجربه کرده اندبه طوری که در اقدامی عجیب آب تالاب گری بلمک با صرف هزینه های بسیار توسط یک کانال به طول دو کیلومتر به رودخانه کشکان تخلیه می شود تا با خشک شدن این تالاب زمینه توسعه اراضی کشاورزی در این منطقه را فراهم شود.
این اتفاق تلخ متاسفانه در زمان تصدی محمدی زاده ریس سابق سازمان محیط زیست بر استانداری لرستان در دهه هفتاد رقم خورد ، اراضی تالابی در حالی با حفر این کانال و تخلیه آب آن به زمین کشاورزی تبدیل شده است که جوامع محلی بر این باورند که استفاده از زمین تالابها می تواند محصول بسیار خوبی را به آنها هدیه کند در حالیکه تحقیقات نشان می دهد که زمین تالاب تنها در سالهای نخستین می تواند محصولات خوبی را تولید کند و بعد از گذشت چندین دوره کاشت شاهد تولد زمینی خشک خواهیم بود که حیات از آن رخت بر بسته است.
استان لرستان با ظرفیتی بی نظیر در حوزه طبیعت گردی و صنعت اکوتوریسم دارای تالابهای۱۲گانه‌ای در شهرستان های پلدختر، دورود و بروجرد است که هر کدام می‌توانند به عنوان فرصتی بی بدیل در این حوزه مورد توجه قرار گیرند، این در حالیست که عدم حفاظت از این تالابها به دلیل این‌که جزو مناطق حفاظت شده محسوب نمی‌شوند موجب تعرض انسان با روش‌های مختلف به این تالابهای زیبا شده است.
در حال حاضر وضعیت خشک شدن تالابهای لرستان به ویژه در جنوب این استان برای تبدیل آنها به زمین کشاورزی به گونه‌ای است که برخی از این تالاب ها از جمله گری بلمک به طور کلی از پهنه طبیعت استان لرستان محو شده‌اند و حتی در فصل بارش ها که حیات دوباره ای به آن بخشیده می شود ، کانال زهکشی ، آب حاصل از تجمیع بارش ها را به بیرون از تالاب منتقل می کند تا نفس های آن حتی در فصول پربارش نیز به شمارش بیفتد.
بایداذعان داشت که اگر آرامش تالابها حفظ شود، شاهد خدمات اکولوژیکی بسیاری توسط این محیطهای طبیعی خواهیم بود که می توان به ذخیره سازی آب، حفاظت در مقابل طوفان و کاهش تخریب سیل، مهار فرسایش، تزریق مجدد آبهای زیرزمینی و تعدیل آب و هوای محلی اشاره کرد ، مضاف بر این حفظ ذخایر ژنی گیاهی و جانوری، تامین آب، آبزی پروری، تولید چوب، تامین انرژی و کاربردهای تفریحی و گردشگری از دیگر مزایای حیات تالابها است.
بزرگترین و زیباترین تالاب استان لرستان ، تالاب معروف گری بلمک با مساحتی حدود ۶۰۰ هکتار بوده که متأسفانه در سال ۱۳۷۵ با احداث زهکش و از محل اعتبارات دولتی ، به کارفرمایی اداره کل امور آب استان لرستان و در زمان آقای محمد جواد محمدی زاده استاندار اسبق لرستان و رئیس اسبق سازمان حفاظت محیط زیست کشور و به خاطر یک مصلحت سیاسی تغییر کاربری و خشک شد ، بر اساس برآورد برخی کارشناسان ، ارزش هر هکتار تالاب ” در تالاب هایی که پذیرای حداقل ۲۰ هزار پرنده مهاجر در سال باشند” از لحاظ بوم شناختی به یکصد میلیون دلار می رسد لذا با یک حساب سرانگشتی می توان فهمید که چه خسارتی نصیب استان لرستان در حوزه محیط زیست شده است .
تالاب ها سیستم های طبیعی بی همتا و یکی از شاهکارهای خلقت اند که به دلیل داشتن پتانسیل های منحصر به فرد و بعضا” ناشناخته ، از جایگاه ویژه ای برخوردارند . بطوریکه پتانسیل های زیست محیطی ، اقتصادی ، اجتماعی ، ورزشی ، زاد آوری آبزیان ، منبع انرژی لجنی و گیاهی ، حیات وحش ، حمل و نقل ، شیلات ، ذخیرگاه مواد ژنتیکی گیاهی و جانوری ، جلب گردشگر و دهها کارکرد متفاوت و موزون دیگر را بطور یک جا در خود دارند.
تالاب هزار و ۵۶۰ هکتاری بیشه دالان بروجرد به دلیل تغییر کاربری در حال حاضر فقط ۷۸هکتار آن در اختیار محیط زیست است ، تالاب تنور دورود به مساحت سه هزار و ۶۸۹ هکتار فقط هطار هکتار ازآن باقی مانده و بالاخره تالاب گری بلمک پلدختر نیز همانگونه که ذکر شد با حفر کانالی از بین رفت و امروز تالاب های لرستان نفس های آخر را دارند می کشند.
طبق ماده ۱۶ قانون حفاظت و بهسازی محیط زیست، مدیریت تالابهای کشور به عهده سازمان حفاظت محیط زیست است و به این منظور باید برنامههای اجرایی توسط اداره کل استانی مدیریت شوند ، در سالیان گذشته وجود عوامل طبیعی و انسانی باعث شده است که ذخیره آبی این تالابها به شدت کاهش یابد و برخی از این تالابها تغییرکاربری داده اند و به همین دلیل حیات تالاب های لرستان به مخاطره افتاده است
عمدهترین تهدیدات تالابهای استان در حال حاضر شامل تغییر کاربری اراضی تالابی برای امور کشاورزی و غیره، شکار و صید غیرمجاز و بی رویه و بهره برداری خارج از ظرفیت در تالابها،تغییر اقلیم و خشکسالیهای متوالی، کاهش آب ورودی به تالابها از منابع آب بالا دست و اجرای طرحهای توسعهای و زیربنایی بزرگ بدون در نظر گرفتن ملاحظات زیست محیطی مثل راهسازی، پالایشگاه، خطوط انتقال نیرو و … هستند.
تنش‌های طبیعی، کمبود منابع آبی برداشت‌های بی رویه و سیاست‌های غلط مدیریت گذشته از دلایل تخریب تالابهای استان است و عملا برنامه ای جامع و عملیاتی برای احیای برخی تالاب های تخریب شده وجود ندارد و مابقی تالاب ها نیز نفس های آخر خود را دارند می کشند ، این در حالی است که تالاب ها هیچ جایگزینی ندارند و بر اساس مطالعاتی که انجام شده، متخصصان محیط زیست ارزش اکولوژیک یک هکتار تالاب را ۱۰ برابر جنگل ها و ۲۰۰ برابر زمین های کشاورزی برآورد می کنند که این امر ضرورت حفظ و نگهداری تالاب ها را بیشتر برای ما مشخص می کند.