شرایطی که پس از انقلاب اسلامی برای حضور زنان در عرصه‌های مختلف فراهم شد، گام مهمی بود تا در همه برنامه‌ریزی‌ها و تصمیم گیری‌ها به استعدادها و ظرفیت‌های بانوان برای توسعه کشور توجه شود.
به گزارش جارچی اخبار به نقل از ایرنا، یکی از ابعاد مهم سرمایه اجتماعی در کشور زنان تحصیلکرده و دانشگاهی هستند. رهبر معظم انقلاب اسلامی بارها بر حضور بانوان در عرصه‌های مختلف فرهنگی، علمی، اجتماعی، اقتصادی و سیاسی تاکید کرده اند، بدون تردید همت بالای زن ایرانی بود که در تمام عرصه‌ها با وجود موانع، مشکلات و مسئولیت‌های چندگانه در خانواده توانست فاصله ها را کم و از تمام موانع عبور کند و پیش برود.
امروز شاهد شتاب رشد فعالیت های زنان در عرصه‌های علمی و آموزشی هستیم، بانوان ایرانی با تلاش، همت، استقامت و صبوری توانستند به خوبی در این عرصه ها حضور یابند و به جایگاه مناسبی برسند، هرچند تا جایگاه مورد نظر رهبر معظم انقلاب همچنان فاصله ای وجود دارد.
دسترسی برابر به فرصت های آموزشی در پهنه جغرافیایی و به دور از تبعیض های نژادی، جنسیتی و مکانی یکی از شاخص های عدالت آموزشی در ادبیات آموزش عالی جهان است. مسئله ای که به عنوان یک آرمان در انقلاب اسلامی ایران نیز متبلور شد و به عنوان جلوه‌ای از بسط عدالت اجتماعی در کشور بعد از پیروزی انقلاب اسلامی از آن یاد می‌شود.
امام‌خمینی (ره) بنیانگذار انقلاب اسلامی درباره نقش زنان در جامعه فرمودند: نقش زنان در جامعه بالاتر از نقش مردان است برای اینکه زنان علاوه بر اینکه خودشان یک قشر فعال در همه ابعاد هستند، قشرهای فعال را در دامن خودشان تربیت می‌کنند.
تردیدی نیست که حضور و مشارکت چشمگیر زنان در آموزش عالی می تواند یک فرصت تلقی شده و معیاری برای سنجش عدالت آموزشی و عاملی برای رشد و پیشرفت جامعه و رسیدن به توسعه متوازن و عدالت محور به حساب می آید، دستیابی به عدالت جنسیتی در آموزش، به عنوان یکی از مظاهر عدالت اجتماعی از دستاوردهای مهم نظام آموزش و آموزش عالی کشور در سال‌های پس از انقلاب اسلامی بوده است.
رییس جمهوری اسلامی ایران بارها توانمندسازی زنان و توسعه مشارکت اجتماعی آنها در سطوح مدیریتی و همچنین استیفای هر چه بیشتر حقوق زنان مبتنی بر زیست‌بوم ایرانی – اسلامی را سیاست زیربنایی و مورد تأکید دولت دسیزدهم اعلام کرده است.
آیت الله سید ابراهیم رئیسی براین باور است: هیچ رویداد مهم تاریخی را نمی‌بینیم که زنان نقش مهمی در آن ایفا نکرده باشند، زن نباید در جوامع در حاشیه باشد یا در انزوا قرار گیرد. نگاه متحجرانه به زن و نگاه ابزاری قدرت‌ها و سیاستمداران غربی به زن هر دو محکوم به شکست و مردود هستند. تعریف صحیح از زن این است که زن و مرد هر دو یک انسان هستند و حتی زنانی هستند که روی مردان نیز تأثیرگذار هستند. قانون اساسی جمهوری اسلامی ایران جایگاه ویژه ای برای زنان قائل است و از ابتدای انقلاب اسلامی تلاش شد تا از جایگاه بانوان در سطح جهان دفاع شود.
رییس دولت سیزدهم با موظف دانستن همه دستگاه‌های اجرایی به ارائه کمک‌های فرهنگی، اقتصادی، سیاسی، اجتماعی و بین‌المللی به امور زنان و خانواده، معتقد است: نگاه جمهوری اسلامی ایران به زن نه نگاه ابزاری غرب و نه دیدگاهی است که برای زنان نقش و جایگاه اجتماعی قائل نیست، بلکه نگاه سومی است که براساس آن زن هم می‌تواند هم‌دوش مرد، جامعه‌ساز باشد و هم در خانواده نقش اساسی ایفا کند.
محمدعلی زلفی گل وزیر علوم، تحقیقات و فناوری هم در این زمینه گفت: تعداد دانشجویان کشور از ۱۷۰ هزار نفر در ابتدای انقلاب به بیش از سه میلیون و ۲۰۰ هزار دانشجو در دهه چهارم انقلاب رسیده است، حتی در سال‌هایی حدود چهار میلیون و ۲۰۰ هزار نفر دانشجو بودند. در این میان حدود ۶۰ درصد دانشجویان کشور را زنان تشکیل می دهند و به همین دلیل معتقدیم که بانوان می‌توانند نقش ویژه ای در کشور داشته باشند. تردیدی نداریم که زن و مرد بر اساس خلقت تفاوت دارند اما بر اساس انسانیت هیچ تفاوتی بین زن و مرد وجود ندارد و هیچ تفاوتی در رسیدن به قله‌های انسانی بین زن و مرد نیست، هر کدام در مسیر معرفت، اخلاق، معنویت و انسانیت تلاش کنند، می‌توانند نقش بسزایی برای جامعه داشته باشند.
با پیروزی انقلاب اسلامی حضور بانوان در عرصه‌های مختلف اجتماعی افزایش یافت و در حال حاضر به گونه‌ای است که همه نقش زنان در پیشرفت‌های کشور به خصوص پیشرفت‌های علمی و آموزشی را به رسمیت می‌شناسند و حضور آنها در عرصه‌های علمی و آموزشی به جایی رسیده است که در حال حاضر اگر به حضور اثربخش بانوان به ویژه دانشگاهی و محقق در پیشرفت‌های علمی کشور توجه نکنیم و آن را در نظر نگیریم، شاهد رشد و پیشرفت علمی متوازنی نخواهیم بود.
افزایش ۵۰ برابری جمعیت دانشجویان طی ۵۰ سال اخیر
بررسی آمارهای چهار دهه اخیر ایران نشان از رشد چشمگیر سهم زنان در جامعه دانشجویی کشور دارد. به طوری که سهم ۳۱درصدی زنان از جمعیت دانشجویی در سال ۵۶، به ۵۵ درصد رسیده است و در حال حاضر شمار دانشجویان دختر یک میلیون و ۶۳۱ هزار و ۹۶ نفر و دانشجویان پسر یک میلیون ۶۱۸ هزار و ۵۰۵ نفر است.
بر اساس اطلاعات پایگاه آماری موسسه پژوهش و برنامه ریزی آموزش عالی، جمعیت دانشجویی ایران در سال تحصیلی ۱۳۵۰-۱۳۴۹، ۶۷ هزار و ۲۶۸ دانشجو بوده است که این رقم بعد از گذشت بیش از پنج دهه، در سال ۱۴۰۰-١٣٩٩ به سه میلیون ۱۶۳ هزار و ۵۰۵ نفر افزایش یافت، به عبارت دیگر در ۵٠ سال این آمار ۵٠ برابر شده است و حتی در سال ۱۳۹۴ -١٣٩٣ به حدود ٧٠ برابر رسید.
در سال ۵۷، سهم پذیرش زنان در دانشگاه‌های کشور تنها ۲۳درصد بود، اما حضور جدی زنان در دانشگاه‌ها از اواخر دهه ۷۰ شروع شد و در مدت کوتاهی توانستند جایگاه قابل‌قبولی را کسب کنند، به‌طوری‌که در سال ۸۵، از کل جمعیت دانشجویی کشور ۶۳درصد را دانشجویان دختر تشکیل می‌دادند؛ روندی که در مقطعی شیب نزولی گرفت؛ اما همچنان دانشجویان دختر نیمی از کل جمعیت دانشجویی را تشکیل می‌دهند.
اکنون زنان بیشترین متقاضیان صندلی دانشگاه‌های کشور هستند. همچنین تعداد دانشجویان دختر در دانشگاه‌های کشور ۵۶ درصد رشد داشته است. بخش اصلی صندلی‌هایی که زنان در دو دهه گذشته حضور داشتند در مقطع کارشناسی بوده است.
در این بازه زمانی، جمعیت دانشجویی به طور کلی روند صعودی بسیار قابل توجه ای داشته است. با این حال طی این دوره، فراز و نشیب هایی نیز داشته است به طوری که این جمعیت در سال ١٣٩۴-١٣٩٣ به بالاترین آمار یعنی چهار میلیون و ۸۱۱ هزار و ۵۸۱ نفر رسید و پس از آن مجدد روندی نزولی به خود گرفته است.
اواخر دهه ۸۰ را باید یکی از دوره‌های طلایی برای حضور دانشجویان دختر در زیرنظام‌های آموزش عالی دانست، به‌طوری‌که در سال ۸۰ تعداد ۷۶۸ هزار و ۴۳۳ دانشجوی دختر در پنج مقطع تحصیلی کاردانی، کارشناسی، کارشناسی‌ارشد، دکتری حرفه‌ای و دکتری تخصصی در دانشگاه‌های کشور مشغول به تحصیل بودند، رقمی که یک سال بعد به ۸۴۸ هزار و ۲۸۳ دانشجو رسید.
همچنین در سال ۱۳۸۲ جمعیت دانشجویان دختر به ۹۷۵ هزار و ۱۰ نفر رسید. رقمی که در سال بعد به یک میلیون و ۷۹ هزار و ۵۶۳ دانشجوی دختر در آن سال به دانشگاه‌های کشور راه یافته بودند.
در سال ۱۳۸۶ نیز یک میلیون و ۷۹۵ هزار و ۸۳۶ صندلی دانشگاهی در اختیار دانشجویان دختر بود و در سال ۱۳۸۷ هم دانشجویان دختر دست برتر را در دانشگاه‌های کشور داشتند و یک میلیون و ۷۰۸ هزار و ۳۹۴ دانشجو در دانشگاه‌های کشور مشغول تحصیل بودند. همچنین در سال ۱۳۸۸، یک میلیون و ۸۷۴ هزار و ۷۲۲ دانشجوی دختر در دانشگاه‌های کشور حضور داشتند و باردیگر برتری با دانشجویان مقطع کارشناسی با جمعیت یک میلیون و ۳۳۳ هزار و ۶۳۱ نفری بود.
افزایش ۵۶ برابری آمار دانشجویان زن
طبق پایگاه آماری موسسه پژوهش و برنامه ریزی آموزش عالی، جمعیت زنان دانشجو از ۱۹ هزار و ۲۷ نفر در سال تحصیلی ۵۰-۱۳۴۹، به یک میلیون و ۵۱۰ هزار و ۴۲۶ نفر در سال ۱۴۰۰-۱۳۹۹ افزایش یافت؛ به عبارتی طی ۵۰ سال اخیر، جمعیت دانشجویان زن بیش از ۵۶ برابر شده است. همچنین متوسط رشد کل جمعیت دانشجویی طی همان بازه زمانی، ۵۰ برابر بوده است.
به عبارت دیگر، شتاب رشد زنان در آموزش عالی، طی چهار دهه بعد از انقلاب، حتی از متوسط شتاب کل جمعیت دانشجویی کشور بالاتر بوده است که بی شک نشان از میزان توجه و اهمیت آموزش زنان در نظام مقدس جمهوری اسلامی دارد.
در آموزش عالی ایران در دهه های بعد از انقلاب اسلامی، شاهد حضور و مشارکت چشمگیر زنان در بخش جمعیت دانشجویی بودیم. میزان این پیشرفت نسبت به قبل از انقلاب اسلامی رشد قابل توجهی را نشان می دهد. به طور مشخص طی ۵٠ سال اخیر (۱۴۰۰-١٣۵٠)، افزایش جمعیت دانشجویی زنان و توجه به این قشر در آموزش عالی ایران روندی صعودی داشته است و به ویژه در چهار دهه بعد از انقلاب اسلامی به مرور شاهد افزایش دانشجویان زن در آموزش عالی ایران بوده‌ایم.
به طوری که نه تنها رقم پایین در دوران پهلوی به نحو موثری جبران شد، بلکه در دهه ۸۰ (۱۳۸۸-١٣٨١) سهم زنان در آموزش عالی ایران بیش از ۵٠ درصد بوده و این آمار امروز به ۶۱ درصد رسیده است. به عبارت دیگر در این بازه زمانی، زنان در عرصه آموزش عالی، گوی سبقت را از مردان ربودند. به طوریکه در طی این مدت، جمعیت زنان دانشجو بیش از ۵۶ برابر شده است که نشان از میزان توجه و اهمیت آموزش زنان کشور را دارد.
همچنین طی ۵٠ سال گذشته، جمعیت زنان دانشجو از ۱۹۰ هزار و ۲۷ دانشجو در سال تحصیلی (۱۳۵۰-۱۳۴۹) به یک میلیون و ۵۱۰ هزار و ۴۲۶ نفر در سال (۱۴۰۰-١٣٩٩) افزایش یافته است. به عبارتی در طی ۵٠ سال جمعیت دانشجویان زن بیش از ۵۶ برابر شده است.
این در حالی است که متوسط رشد کل جمعیت دانشجویی طی همان بازه زمانی ۵٠ ساله، حدود ۵٠ برابر بوده است. به عبارت دیگر، شتاب رشد زنان در آموزش عالی طی چهار دهه بعد از انقلاب، حتی از متوسط شتاب کل جمعیت دانشجویی کشور بالاتر بوده است.
آمارهای سه دهه اخیر ایران نشان از رشد چشمگیر زنان در جامعه دانشجویی کشور دارد. به طوری که سهم ۳۱ درصدی زنان در سال ۵۶ در مقایسه با سهم ۶۹ درصدی مردان در این سال به یکباره در سال ۸۶ از مردان پیشی گرفته و سهم مردان را به ۳۶.۷درصد کاهش داده است.
بر اساس این آمارها، پس از پیروزی انقلاب اسلامی جایگاه زنان در عرصه‌های مختلف ارتقا یافت و زنان به عنوان نیمی از جمعیت کشور در بسیاری از عرصه‌ها پیشتاز بوده‌اند و این قشر از جامعه توانستند به جایگاه و نقش تاثیرگذارتری در تصمیم گیری‌ها و اداره کشور برسند. به طوریکه طبق آمار اعلام شده از سوی معاونت امور زنان و خانواده ریاست جمهوری، پس از پیروزی انقلاب اسلامی در سال ۵۷ تا پایان سال ۱۴۰۰ در حوزه آموزشی سهم زنان به عنوان عضو هیات علمی ۳۳/۳ درصد و در دانشگاه‌های علوم پزشکی ۳۴ درصد افزایش داشته است.
پس از پیروزی انقلاب اسلامی بی‌سوادی زنان و دختران با نسبت ۹۹/۳ درصد ریشه کن شده و نسبت دانش آموزان دختر به پسر ۲۸ درصد رشد داشته است.
بر اساس آمارهای موجود در سال ۱۳۵۰ تنها بیش از ۲۵ درصد دانشجویان موسسات آموزشی و دانشگاه‌های ایران را زنان تشکیل می‌دادند. آمار حضور زنان در دانشگاه‌ها در سال ۱۳۵۴ به عدد ۲۹ درصد و در سال ۱۳۵۷ به حضور ۳۸ درصدی بانوان در عرصه موسسات آموزشی رسید اما پس از انقلاب در آموزش عالی زنان ۵۶ درصد از دانشجویان دانشگاه‌های دولتی کشور را تشکیل دادند.
میزان شرکت دختران ایرانی در کنکور سراسری همچنان قابل توجه است و به بیانی دختران پیشرو و پیشگام در کنکور هستند، به طوری که برخی مواقع حضور آنها در آزمون سراسری به ۶۱ درصد رسیده است.
در سال های بعد از انقلاب اسلامی بیشتر دانشجویان دختر در رشته های هنر و پزشکی علاقمند به تحصیل بودند اما در سال های اخیر در همه رشته ها از جمله فنی و مهندسی و حتی مهندسی کشاورزی تحصیل می کنند و حضور دختران در رشته‌های علوم پایه و فنی‌ومهندسی بسیار چشمگیر بوده است.
به عبارت دیگر، شتاب رشد زنان در آموزش عالی، طی چهار دهه بعد از انقلاب، حتی از متوسط شتاب کل جمعیت دانشجویی کشور بالاتر بوده است که بی شک نشان از میزان توجه و اهمیت آموزش زنان در نظام مقدس جمهوری اسلامی دارد.
رشد چشمگیر تعداد اعضای هیات‌علمی زن
نگاهی به آمارها بیانگر روند افزایشی جذب اعضای هیات علمی زنان است، در سال ۸۸ فقط ۲ هزار و ۲۰۰ نفر عضو هیأت علمی زن در دانشگاه‌ها جذب شدند که این آمار در سال ۹۲ به پنج هزار و ۷۰۰ نفر افزایش یافت.
به گفته وزیر علوم، میزان جذب هیأت علمی زنان در بهمن ماه ۹۷ به ۱۲ هزار نفر رسید و روند جذب در دوره ۶ سال گذشته به گونه‌ای بود که آمار جذب زنان را به عنوان هیأت علمی نزدیک به ۲ برابر کرد که این روند افزایشی جذب همچنان ادامه دارد.
به بیان دیگر تعداد زنان عضو هیات علمی در آموزش عالی ایران روندی صعودی داشته است؛ به‌ویژه در چهار دهه بعد از انقلاب اسلامی شاهد افزایش چشمگیر زنان هیات علمی در آموزش عالی بوده‌ایم؛ طوری که تعداد اعضای هیات علمی زن طی این دوره ۳۰ برابر شده است. در حالیکه طی همین دوره، تعداد اعضای هیات علمی تنها ۱۱ برابر شده است.
همچنین سهم زنان هیات علمی از کل اعضای هیات علمی کشور از هزار و ۸۹۴ نفر در سال ۵۷-۱۳۵۶ (۱۵ درصد) به ۲۴ هزار و ۱۵ نفر (۲۷ درصد) در سال ۱۴۰۰-۱۳۹۹ رسیده است.
این آمار نشان می‌دهد شتاب رشد تعداد زنان هیات علمی در آموزش عالی، طی این بازه زمانی سه برابر مردان بوده است که نشان از میزان توجه و اهمیت آموزش زنان در نظام جمهوری اسلامی دارد. همچنین طی این مدت نسبت عضو هیات علمی زن به مرد، از ۱۴ واحد درصد (به ازای هر ۱۰۰ عضو هیات علمی مرد، ۱۴ عضو هیات علمی زن) در سال ۵۰-۱۳۴۹ به ۳۸ واحد درصد در سال ۱۴۰۰-۱۳۹۹ رسیده و در سال ۱۴۰۰-۱۳۹۹، تعداد زنان هیات علمی کل کشور، ۲۴ هزار و ۱۵ نفر و تعداد کل اعضای هیات علمی کشور ۸۶ هزار و ۸۸۹ نفر بوده است.
افزایش نسبت زنان عضو هیات علمی در دانشگاه‌های علوم پزشکی هم به ۳۴ درصد و نیز رسیدن این نسبت به عدد بیش از ۳.۳۳ درصد برای زنان عضو هیات علمی در سایر دانشگاه‌های کشور از دیگر نقاط درخشش بانوان ایرانی است.
در مجموع می‌توان گفت، در بخش اعضای هیات علمی به عنوان یکی از دستاوردهای بارز انقلاب اسلامی، شاهد رشد چشمگیر حضور زنان در کسوت هیات علمی در مجموعه دانشگاه‌های کشور هستیم.
زنان ایرانی پژوهشگر
آمارهای جهانی نشان می دهد ۲۸ درصد از پژوهشگران دنیا را زنان تشکیل می دهند و باعث افتخار است که امروز زن ایرانی در این عرصه می درخشد و در میان دانشمندان پُراستناد جمهوری اسلامی ایران، زنان پژوهشگر سهم خود را در مرجعیت علمی ایران ایفا می کنند.
در فهرست ۲ هزار و ۷۹۵ پژوهشگر پُر استناد برتر ایرانی شاهد حضور ۳۴۵ بانوی دانشمند ایرانی هستیم. تعداد و سهم زنان دانشمند از سه فهرست دانشمندان پر استناد برتر در جدول زیر نشان داده شده است.
به گفته مسوولان در حال حاضر فضای بسیار رقابتی در جامعه برای زنان فراهم است و این ثمره ریل‌گذاری صحیح و مناسب نظام جمهوری ایران است؛ ولی همت، تلاش و امید زن ایرانی نسبت به آینده نیز وجود دارد که برای خود و خانواده‌اش داشته است و باعث حضور چشمگیر آنها در عرصه های علمی و آموزشی شده است.
در سخن آخر، زنان ایرانی توانستند با وجود موانع و تنگناها در عرصه های علمی و آموزشی کشور سهم خود را به ایران اسلامی به خوبی ایفا کنند و حتی در مجامع بین‌المللی خوش بدرخشند و واقعیات پیشرفت و درخشش همه‌جانبه زنان و دختران این مرز و بوم با وجود تحریم های غیرقانونی علیه ایران و برخی محدودیت ها رقم خورده است.